Ania z Zielonego Wzgórza (ang. Anne of Green Gables) – cykl powieści młodzieżowych autorstwa kanadyjskiej pisarki Lucy Maud Montgomery opowiadająca o losach Ani Shirley, osieroconej dziewczynki wychowanej w Avonlea^[a] przez rodzeństwo Marylę i Mateusza Cuthbertów.

Inspiracją dla autorki był artykuł w gazecie mówiący o parze, której przez pomyłkę oddano do adopcji dziewczynkę zamiast chłopca, a mimo to zdecydowali się oni ją zatrzymać. Pisząc książkę Montgomery korzystała również z własnych doświadczeń z dzieciństwa. Jako niespełna dwuletnia dziewczynka została osierocona przez matkę, zaś jej ojciec oddał ją na wychowanie teściom. Lucy Maud Montgomery wychowana została przez dziadków Alexandra i Lucy Macneill w małej wiosce Cavendish na Wyspie Księcia Edwarda.

Pierwowzorem Zielonego Wzgórza^[b], domu, w którym mieszkała tytułowa Ania stała się posiadłość Margaret i Davida Macneillów, opiekunów dużo młodszej od Lucy Maud Montgomery jej dalekiej kuzynki Myrtle Macneill (po mężu Webb). Sytuacja Myrtle, wychowywanej przez parę starszego rodzeństwa przypominała sytuację książkowej Ani Shirley, dlatego wiele osób uważało, że w osobach Maryli i Mateusza autorka sportretowała Macneillów. Ona sama konsekwentnie temu zaprzeczała^[1]. Po śmierci Macneillów Zielone Wzgórze weszło w posiadanie Myrtle i jej męża Ernesta Webba. W latach 1940. posiadłość stała się częścią Parku Narodowego Cavendish^[2].

Jeśli chodzi o wygląd zewnętrzny pierwowzorem tytułowej bohaterki miała być nastoletnia modelka Evelyn Nesbit, której fotografię Montgomery znalazła kiedyś w jednym z amerykańskich magazynów. Pisarka wycięte zdjęcie Nesbit miała przypięte na tablicy nad swoim biurkiem.

Powieść Ania z Zielonego Wzgórza Lucy Maud Montgomery zaczęła pisać wiosną 1905^[3]. Powieść była wielokrotnie odrzucana przez wydawców kanadyjskich, dopiero w 1908 roku została wydana przez L.C. Page Company z Bostonu. Niemal natychmiast stała się bestsellerem. Mark Twain, po przeczytaniu książki nazwał Anię najukochańszym dzieckiem literackim od czasów Alicji w Krainie Czarów. Popularność powieści sprawiła, że kilka miesięcy później autorka wydała napisaną już wcześniej drugą część przygód Ani. Ze swoją bohaterką związała się do końca życia, ostatnią powieść o niej wydając w 1939 roku.

Lucy Maud Montgomery przedstawiła historię Ani w kolejnych powieściach:

Ania pojawia się także w innych książkach, w których odgrywa mniejszą rolę:

1. Opowieści z Avonlea (Chronicles of Avonlea, 1912)
2. Pożegnanie z Avonlea (Further Chronicles of Avonlea, 1920)

W 2008 roku kanadyjska pisarka Budge Wilson wydała oficjalny prequel serii o Ani zatytułowany Droga do Zielonego Wzgórza (Before Green Gables), w którym opisała losy bohaterki przed jej przyjazdem na Zielone Wzgórze.

Ekranizacje Kevina Sullivana

filmy:

• 1985: Ania z Zielonego Wzgórza (Anne of Green Gables) – film telewizyjny, reż. Kevin Sullivan, z Megan Follows jako Anią
• 1987: Ania z Zielonego Wzgórza: Dalsze dzieje (Anne of Green Gables: The Sequel) również pod tytułem Ania na Uniwersytecie – sequel filmu z 1985
• 2000: Ania z Zielonego Wzgórza: Dalsze losy (Anne of Green Gables: The Continuing Story) również pod tytułem Ania na wojnie – film telewizyjny nieoparty na fabule powieści, sequel filmów z 1985 i 1987
• 2005: Ania z Zielonego Wzgórza (Anne: Journey to Green Gables) – film animowany opowiadający o losach Ani przed przybyciem na Zielone Wzgórze^[4][5]
• 2008: Ania z Zielonego Wzgórza: Nowy początek (Anne of Green Gables: A New Beginning) – film telewizyjny, prequel cyklu, bardzo luźno oparty na informacjach z przeszłości Ani, zawartych w książkach

seriale:

• 1989-1996: Droga do Avonlea (Road to Avonlea) – serial telewizyjny, prod. Kevin Sullivan. Ania się w nim nie pojawia, występują natomiast inne postacie z serii powieści o Ani z Zielonego Wzgórza (m.in. Gilbert Blythe i Maryla Cuthbert)
• 2000: Ania z Zielonego Wzgórza (Anne of Green Gables: The Animated Series) – serial animowany, prod. Sullivan Entertainment Inc.

Inne ekranizacje

filmy:

• 1919: Ania z Zielonego Wzgórza (Anne of Green Gables) – film niemy, w adaptacji Frances Marion, reżyserii Williama Desmond Taylora i z Mary Miles Minter w roli głównej. Najprawdopodobniej niezachowany do dziś.
• 1934: Ania z Zielonego Wzgórza (Anne of Green Gables) – film czarno-biały, reż. George Nichols Jr.
• 1956: Ania z Zielonego Wzgórza (Anne of Green Gables) – film telewizyjny, reż. Don Harron, z Toby Tarnow jako Ania
• 2016: Ania z Zielonego Wzgórza (Anne of Green Gables) – film telewizyjny, reż. John Kent Harrison; Ella Ballentine (Ania), Martin Sheen (Mateusz), Sara Botsford (Maryla)
• 2017: Ania z Zielonego Wzgórza: Dobra Gwiazda (L.M. Montgomery’s Anne of Green Gables: The Good Stars) – film telewizyjny, reż. John Kent Harrison; Ella Ballentine (Ania), Martin Sheen (Mateusz), Sara Botsford (Maryla)

seriale:

• 1972: Ania z Zielonego Wzgórza (Anne of Green Gables) – reż. Joan Craft
• 1975: Ania z Avonlea (Anne of Avonlea) – reż. Joan Craft
• 1979: Ania z Zielonego Wzgórza (赤毛のアン, Akage no An) – japońskie anime, reż. Isao Takahata
• 2009: Kon'nichiwa Anne: Before Green Gables – japońskie anime, reż. Katsuyoshi Yatabe
• 2017: Ania, nie Anna (Anne with an E) – prod. Netflix, reż. Niki Caro, David Evans, Paul Fox, Sandra Goldbacher, Patricia Rozema, Helen Shaver, Amanda Tapping.

• Wersja angielska powieści na Project Gutenberg
• Ostatni – dziewiąty – tom o „Ani”