Koślaczek
 Koślaczek stożkowaty | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
koślaczek | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Anacamptis Rich. Orchideis Eur. Annot. 19, 25, 33. Aug-Sep 1817[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
A. pyramidalis (L.) Rich.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Koślaczek (Anacamptis Rich.) – rodzaj bylin z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). W zależności od ujęcia systematycznego zalicza się tu 1 lub 11–15 gatunków[6][4]. Różnice w ujęciu rodzaju powstały po odkryciu zagnieżdżenia linii rozwojowej gatunku typowego wśród grupy taksonów wcześniej zaliczanych do rodzaju storczyk (Orchis). Grupa ta okazała się pod względem filogenetycznym tak odległa od innych przedstawicieli rodzaju Orchis, że od końca lat 90. XX wieku zaliczana jest właśnie do rodzaju koślaczek[7][8][6][9]. Storczyki siedlisk nieleśnych (tylko A. pyramidalis spotykany bywa w widnych lasach), rosnące na glebach wapiennych, przepuszczalnych, rzadziej gliniastych i lekko kwaśnych[4].
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę (bez jej północno-wschodniej części), północno-zachodnią Afrykę (od Maroka po Libię) oraz południowo-zachodnią Azję (na wschodzie po Afganistan, Tadżykistan i Kazachstan). Najbardziej zróżnicowany jest w basenie Morza Śródziemnego. Do gatunków o najbardziej rozległym zasięgu należy A. pyramidalis. Najdalej na wschód sięgają gatunki: Anacamptis collina, A. pyramidalis i A. pseudolaxiflora[4].
- Gatunki flory Polski[10][a]
- koślaczek stożkowaty Anacamptis pyramidalis (L.) Rich.
- storczyk błotny Orchis palustris Jacq. ≡ Anacamptis palustris (Jacq.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
- storczyk cuchnący Orchis coriophora L. ≡ Anacamptis coriophora (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
- storczyk samczy Orchis morio L. ≡ Anacamptis morio (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rośliny zielne z bulwami kulistymi lub jajowatymi, pustymi wewnątrz, z pędem nagim i ulistnionym[4].
- Liście
- Przyziemne i łodygowe, pozbawione plamek[4].
- Kwiaty
- Zebrane w kilku- lub wielokwiatowy, luźny lub gęsty, krótki lub wydłużony kwiatostan groniasty. Kwiaty wsparte są przysadkami błoniastymi, rzadziej liściastymi, krótszymi, dłuższymi lub podobnej długości do zalążni. Listki okwiatu nagie, zwykle nieco wgięte, boczne z zewnętrznego okółka rozpostarte, górne zwykle tworzą kapturek, czasem luźny (A. papilionacea). Warżka z ostrogą, trójdzielna (łatki płytko lub głęboko wycięte), z bocznymi łatkami zaokrąglonymi, z łatką środkową zaokrągloną lub wyciętą, gładką, brodawkowatą, rzadko owłosioną. Prętosłup jest krótki, rostellum małe, pyłkowiny dwie z jedną lub wiema tarczkami nasadowymi (viscidium). Zalążnia walcowata, skręcona i naga, siedząca lub krótkoszypułkowa[4].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Jeden z rodzajów podplemienia Orchidinae w plemieniu Orchideae w obrębie podrodziny storczykowych (Orchideae) z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Storczykowate są kladem bazalnym w rzędzie szparagowców Asparagales w obrębie jednoliściennych[2][6][11][12].
W ujęciu systematycznym stosowanym w taksonomii od 1997 (Anacamptis razem z "kladem Orchis morio") rodzaj stanowi grupę siostrzaną dla rodzaju Serapias, a wraz z nim jest grupą siostrzaną dla rodzaju dwulistnik (Ophrys)[8]. We wcześniejszym, tradycyjnym ujęciu rodzaj Anacamptis był taksonem monotypowym z jednym gatunkiem – A. pyramidalis[13].
- Anacamptis boryi (Rchb.f.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
- Anacamptis collina (Banks & Sol. ex Russell) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
- Anacamptis coriophora (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase (syn. Orchis coriophora L.) – storczyk cuchnący
- Anacamptis cyrenaica (E.A.Durand & Barratte) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis israelitica (H.Baumann & Dafni) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
- Anacamptis laxiflora (Lam.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
- Anacamptis morio (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase (syn. Orchis morio L.) – storczyk samczy
- Anacamptis palustris (Jacq.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase (syn. Orchis palustris Jacq.) – storczyk błotny
- Anacamptis papilionacea (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
- Anacamptis pyramidalis (L.) Rich. – koślaczek stożkowaty
- Anacamptis sancta (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
- Anacamptis × alata (Fleury) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × alatoides (Gadeceau) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × caccabaria (Verg.) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × dafnii (Wolfg.Schmidt & R.Luz) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × duquesneyi (Rchb.f.) J.M.H.Shaw
- Anacamptis × eccarii H.Kretzschmar & G.Kretzschmar
- Anacamptis × feinbruniae (H.Baumann & Dafni) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × genevensis (Chenevard) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × gerakarionis (Faller & Kreutz) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × laniccae (Braun-Blanq.) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × larzacensis (H.Kurze & O.Kurze) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × lasithica (Renz) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × lesbiensis (Biel) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × lloydiana (Rouy) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × menosii (Chr.Bernard & G.Fabre) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × nicodemi (Cirillo ex Ten.) B.Bock
- Anacamptis × olida (Bréb.) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × parvifolia (Chaub.) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × sciathia (Biel) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × semisaccata (E.G.Camus) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × simorrensis (E.G.Camus) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × timbali (Velen.) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Anacamptis × vanlookenii (Chr.Bernard & G.Fabre) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W piśmiennictwie polskojęzycznym utrzymywane jest ujęcie systematyczne dominujące w XX wieku, stąd polskie nazwy zwyczajowe gatunków nie są zbieżne z klasyfikacją biologiczną.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
- ↑ a b Anacamptis. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2010-08-04].
- ↑ a b c d e f g h Anacamptis Rich.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-18].
- ↑ a b c Anacamptis. [w:] The World Checklist of Vascular Plants [on-line]. Catalogue of Life Checklist. [dostęp 2023-05-01].
- ↑ a b c Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life. [dostęp 2010-08-03]. (ang.).
- ↑ Helmut Baumann, Siegfried Künkele, Richard Lorenz: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 206. ISBN 978-83-7073-698-9.
- ↑ a b Bateman, Richard M.; Hollingsworth, Peter M.; Preston, Jillian; Yi-Bo, Luo; Prodgeon, Alec M. & Chase, Mark W.. Molecular phylogenetics and evolution of Orchidinae and selected Habenariinae (Orchidaceae). „Bot. J. Linn. Soc.”. 142(1), s. 1–40, 2003. DOI: 10.1046/j.1095-8339.2003.00157.x.
- ↑ Alec Pridgeon: Which is the true Orchis?. Kew Scientist 12, 1997. [dostęp 2010-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 32, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Mark W. Chase, Kenneth M. Cameron, John V. Freudenstein, Alec M. Pridgeon i inni. An updated classification of Orchidaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 177, s. 151–174, 1 luty 2015. Linnean Society of London. DOI: 10.1111/BOJ.12234. (ang.).
- ↑ Anacamptis. National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2023-05-01].
- ↑ Dariusz L. Szlachetko, Michał. Skakuj, Storczyki polski, Poznań: Sorus, 1996, s. 124-125, ISBN 83-85599-97-5, OCLC 41266828.
- ↑ a b Anacamptis. The Plant List. [dostęp 2014-10-29]. (ang.).
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
