Akt Mediacyjny

Mediationsakt
Acte de Médiation

Państwo	Szwajcaria
Data wydania	19 lutego 1803
Data wejścia w życie	10 marca 1803
Rodzaj aktu	konstytucja
Przedmiot regulacji	prawo konstytucyjne
Status	uchylony
Utrata mocy obowiązującej z dniem	29 grudnia 1813
Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

Akt Mediacyjny (niem. Mediationsakte, fr. Acte de Médiation) – ustawa zasadnicza obowiązująca w Szwajcarii w latach 1803–1813^[1] .

Konstytucja Helwecka ustanowiona w 1802 nie zażegnała niepokojów w Republice Helweckiej. Nadal dochodziło do zbrojnych wystąpień. Największe z nich wybuchło pod koniec lata 1802 i nazwane zostało „wojną kijów” (niem. Stecklikrieg). Nazwa wzięła się z uwagi na brak innej broni jej uczestników. Wystąpienia te spowodowane były m.in.: tragiczną sytuacją ekonomiczną mieszkańców Republiki, która została spustoszona przez wojska francuskie, austriackie i rosyjskie tudzież przez wzrost obciążeń fiskalnych. Dodatkowo wśród Szwajcarów dominowały idee: silnego partykularyzmu kantonalnego oraz chęć powrotu do dawnych uregulowań ustrojowych z czasów Starej Konfederacji^[1] .

Druga konstytucja Republiki Helweckiej nie znalazła uznania u Napoleona. Z powodu niepokojów społecznych postanowił samemu zaprowadzić ład w Republice. Dlatego w deklaracji z 30 września 1802, zagroził ponowną interwencją wojsk francuskich w razie niemożności uspokojenia nastrojów społecznych. W celu zapobiegnięcia eskapady zbrojnej, wskazał siebie jako mediatora między stronnictwami szwajcarskich unitarystów (opowiadali się za państwem jednolitym i niepodzielnym) i federalistów (pragnęli zwiększenia pozycji i uprawnień kantonów)^[1] .

10 grudnia 1802 w Paryżu rozpoczęła obrady Konstytuanta Szwajcarska zwana Consultą. W jej składzie znaleźli się przedstawiciele Senatu, który posiadał prawo do rewizji konstytucji. Akt Mediacyjny został przyjęty 5 marca 1803 przez Senat, natomiast wszedł w życie 10 marca. Stosunek zwolenników centralizacji do federalizacji ustroju Szwajcarii podczas tego spotkania wynosił 45:18. Niezależnie od tego Napoleonowi udało się przeforsować swoją koncepcję nowego modelu ustrojowego Republiki Helweckiej, która od tej pory nie była już krajem w pełni samodzielnym, gdyż stała się zależna od Francji^[1] .

Akt Mediacyjny był podstawą ustroju Szwajcarii niemal do końca 1813. Sytuacja zmieniła się pod koniec roku, gdy po klęsce Napoleona w bitwie pod Lipskiem koalicja antyfrancuska zażądała od Szwajcarii uchylenia Aktu. Uchwałą z 29 grudnia 1813 uczyniło to Zgromadzenie Federalne złożone z przedstawicieli dziesięciu kantonów. Wcześniej, 18 listopada, ogłoszono neutralność Szwajcarii^[a], która ostatecznie została potwierdzona przez Kongres Wiedeński 20 marca 1815^[1] .

Konstytucja szwajcarska z 19 lutego 1803 wzorowana była na konstytucji Stanów Zjednoczonych. W przedmowie Napoleon Bonaparte pisał do Szwajcarów^[1] :

Treść ustawy była podzielona na dwadzieścia rozdziałów. Dziewiętnaście z nich zawierało konstytucje dotyczące poszczególnych kantonów, zaś ostatni stanowił konstytucję całego kraju. Łączna liczba kantonów tworzących Szwajcarię określona została na dziewiętnaście. Do trzynastu kantonów Starej Konfederacji dołączono nowo utworzone kantony: St. Gallen, Gryzonię, Argowię, Turgowię, Tessyn i Vaud. Zgodnie z art. 1 kantony szwajcarskie wiązały się ze sobą według zasad określonych w ich konstytucjach. Gwarantowały sobie wzajemnie konstytucje, terytorium, wolności i niezależność. W tym celu wnosiły wkłady finansowe (łącznie 490 507 franków) i tworzyły oddziały wojskowe (razem 15 203 osoby). Według art. 12 kantony wykonywały całą władzę, która nie została wyraźnie przekazana władzom związkowym. Art. 27 mówił o Sejmie Związkowym (Tagsatzung), który miał być wspólnym organem władzy dla konfederacji dziewiętnastu kantonów. Składał się on z dziewiętnastu deputowanych, po jednym z każdego kantonu. Obradom Sejmu przewodniczył Landammann, którym był z zasady deputowany z Kantonu Dyrektorialnego. Art. 28 ustanawiał wśród deputowanych nierównomierny podział głosów, łącznie posiadali ich dwadzieścia pięć. Dwa głosy na jednego deputowanego wynikały z racji reprezentowania przez niego kantonu liczącego więcej niż 100 tys. mieszkańców i przysługiwały przedstawicielom: Berna, Zurychu, Vaud, St. Gallen, Argowii i Gryzonii^[1] .

Sejm miał się zbierać na zmianę co roku we Fryburgu, Bernie, Solurze, Bazylei, Zurychu i Lucernie; w pierwszy poniedziałek czerwca i obradować nie dłużej niż miesiąc. Na nadzwyczajne posiedzenie zbierał się na wniosek^[1] :

• Landammanna;
• władz kantonu popartego przez Wielką Radę Kantonu Dyrektorialnego;
• Wielkich Rad;
• Landsgemeinde pięciu kantonów, gdyby wniosku nie poparł jeden z Kantonów Dyrektorialnych.

Do zadań Sejmu Związkowego należało:

• wypowiadanie wojny;
• zawieranie pokoju i traktatów (za zgodą 3/4 kantonów);
• zawieranie umów handlowych; mianowanie i wysyłanie ambasadorów;
• wydawanie zarządzeń dotyczących bezpieczeństwa kraju; rozstrzyganie sporów pomiędzy kantonami.

Kantony, w których zbierać się miał Sejm Związkowy, zwane były Kantonami Dyrektorialnymi. Ich burmistrzowie zostawali jednocześnie Landammannami Szwajcarii. Przez roczną kadencję do ich zadań należało^[1] :

• przewodniczenie obradom Sejmu Związkowego i zwoływanie jego nadzwyczajnych posiedzeń;
• przyjmowanie listów akredytacyjnych (odwołujących) obcych przedstawicieli dyplomatycznych;
• przedstawianie sprawozdania o stanie spraw Związku na posiedzeniu Sejmu;
• dysponowanie siłami zbrojnymi kantonów;
• zwoływanie Wielkiej Rady lub Landsgemeinde kantonu, w którym sytuacja wewnętrzna zagrażała bezpieczeństwu kraju, odbywały się działania sprzeczne z konstytucją Szwajcarii lub kantonów;
• przyjmowanie wniosków dotyczących rozstrzygnięcia sporu pomiędzy kantonami (w przerwach pomiędzy obradami Sejmu);
• sygnowanie aktów prawnych;
• nadzór nad drogami, rzekami i traktami wojskowymi.

Akt Mediacyjny nie przewidywał istnienia wspólnego dla wszystkich kantonów organu wymiaru sprawiedliwości, jakim był w Republice Helweckiej Trybunał Najwyższy^[1] .

• Pierwsza Konstytucja Helwecka
• Druga Konstytucja Helwecka

• Tadeusz Branecki. Szwajcaria w czasach Republiki Helweckiej (1798–1802) i Mediacji (1803–1813) – podstawy ustrojowe. „RES HISTORICA”. 37, 2014.