Adolf Abram

„Adaś” „Władysław Jaworski”

major artylerii
Data i miejsce urodzenia	24 grudnia 1894 Demnia Wyżna
Data i miejsce śmierci	17 marca 1969 Nowy Jork
Przebieg służby
Lata służby	1914–1922
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	1 Pułk Artylerii Polowej
Stanowiska	dowódca działa dowódca baterii adiutant
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa Powstanie warszawskie Kampania wrześniowa
Odznaczenia

Adolf Abram, ps. „Adaś”, „Władysław Jaworski” (ur. 24 grudnia 1894 w Demni Wyżnej, zm. 17 marca 1969 w Nowym Jorku) – major artylerii Wojska Polskiego^[1], działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari, członek Rady Głównej Centralnego Towarzystwa Organizacji i Kółek Rolniczych od 1934 roku^[2].

Urodził się 24 grudnia 1894 w Demni Wyżnej, w rodzinie Adolfa i Filipiny z domu Saling^[3]. W Stanisławowie uczył się w szkole realnej, a następnie w Wiedniu w polskim gimnazjum, gdzie otrzymał świadectwo dojrzałości w grudniu 1914. Przez jeden semestr studiował w tamtejszej Hochschule für Bodenkultur (Akademii Rolniczej). Należał od 1912 do Związku Strzeleckiego w Stanisławowie, w którym awansował na podoficera.

Służył od sierpnia 1914 w Legionach Polskich, będąc początkowo sekcyjnym w batalionie uzupełniającym, a od września dowódcą działa w 1 pułku artylerii^[1]. Brał udział w bi­twach pod Krzy­wo­pło­ta­mi, Li­ma­no­wą, Ko­na­ra­mi^[4]. Ponownie został przeniesiony w czerwcu następnego roku do batalionu uzupełniającego, a od listopada służył ponownie w 1 pułku, w którym był ogniomistrzem^[a]. 2 sierpnia 1917, po kryzysie przysięgowym, został wcielony do armii austro-węgierskiej^[3], ale rozpoczął tam służbę dopiero w listopadzie tego samego roku z powodu ciężkiej choroby. W Pozsany na Węgrzech ukończył szkołę oficerów rezerwy (styczeń–maj 1918) i awansował na stopień chorążego. Urlopowany w celu kontynuowania studiów, wstąpił do POW, w Kijowie został komendantem miasta i oficerem wyszkoleniowym Okręgu Charków Komendy Naczelnej III POW^[1].

W Wojsku Polskim od listopada 1918, w Grupie pułkownika Czesława Rybińskiego, dowodził złożoną z dwóch dział artylerią. 28 listopada, w czasie bitwy pod Mikulińcami, trafił do niewoli ukraińskiej^[4]. Zbiegł z niej 3 czerwca kolejnego roku i został przydzielony do 2 pułku artylerii ciężkiej, a w tym samym roku od sierpnia został sekretarzem, a później referentem sekcji amunicyjnej Departamentu Artylerii Ministerstwa Spraw Wojskowych. W 1 pułku artylerii polowej Legionów był od czerwca 1920 pierwszym oficerem, a następnie dowódcą baterii. Od­zna­czył się mę­stwem w bo­jach pod wsią Ze­lwa, pod­czas ak­cji na Sej­ny 22 września oraz przy przej­ściu to­ru ko­le­jo­we­go mię­dzy Stołp­ca­mi a Ho­ro­dzie­ją 3 października 1920^[4]. Adiutant tej jednostki od grudnia, a od lipca 1921 adiutant 1 Brygady Artylerii Legionów^[1]. Ukończył w Toruniu w okresie sierpień–październik wyższy kurs oficerów sztabowych artylerii i powrócił do 1 pułku artylerii polowej Legionów na stanowisko p.o. dowódcy baterii. Z dniem 1 maja 1922 przeniesiony do rezerwy. 8 stycznia 1924 został zatwierdzony w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 672. lokatą w korpusie oficerów rezerwowych artylerii. Posiadał przydział w rezerwie do 1 pułku artylerii polowej Legionów^[5]. W 1934 posiadał przydział w rezerwie do 8 pułku artylerii lekkiej w Płocku^[6].

Pracował jako rolnik, a później był urzędnikiem. Działał w Związku Osadników^[b], a do wybuchu wojny pełnił funkcję jednego z dwóch wiceprezesów zarządu tego związku. Był również w ostatnim okresie przed wybuchem wojny sekretarzem Głównej Komisji Rewizyjnej Związku Legionistów Polskich.

Podczas okupacji niemieckiej mieszkał w Warszawie i używał przybranego nazwiska Władysław Jaworski. Abram na początku października 1939 skontaktował Aleksandra Kamińskiego z komendantem Okręgu Warszawa-Miasto SZP Henrykiem Józewskim, który zlecił Kamińskiemu zorganizowanie wydawania „Biuletynu Informacyjnego”^[c][1]. Wraz z ówczesnym szefem BIP Komendy Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ Zygmuntem Hemplem przedstawił w 1940 generałowi Stefanowi Roweckiemu projekt utworzenia specjalnej organizacji, która miałaby kierować cywilną walką społeczeństwa. W wydawanym od kwietnia 1942 miesięczniku „Ziemie Wschodnie Rzeczypospolitej”^[d] był współpracownikiem Józewskiego. Dzia­łał rów­nież w innej organizacji piłsudczykowskiej - KON, a od 1943 re­da­go­wał wydawany przez Konwent „Wschod­ni Biu­le­tyn In­for­ma­cyj­ny”^[4].

W powstaniu warszawskim czynnie działał w cywilnej służbie pomocniczej, a następnie wywieziony do Niemiec po kapitulacji oddziałów powstańczych^[7]. Wyjechał do USA po zakończeniu wojny i przebywał początkowo w Nowym Jorku, a później w Andes^[e]. Imał się różnych zająć.

Chorował na raka. 17 marca 1969 zmarł po dwóch operacjach w szpitalu w Nowym Jorku. Pochowany został w Andes, a na jego grobie postawiony został mały pomnik, który ufundował Instytut Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku. Instytutowi zapisał w testamencie dom w Andes i 10.000 dolarów^[7].

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 7500 – 17 maja 1922^[3][8]
• Krzyż Niepodległości z Mieczami – 10 grudnia 1931 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[9]
• Krzyż Walecznych czterokrotnie – 1922
• Złoty Krzyż Zasługi – 8 lipca 1929 „za zasługi na polu organizacji rolnictwa”^[10]

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2013-03-22].
• Abram Adolf Adam. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.13-800 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne . [dostęp 2022-11-13].
• Marek Gałęzowski, Abram Adolf [w:] idem, Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939-1947, LTW: Warszawa 2005, s. 5–13.
• Marek Gałę­zow­ski, Przeciw dwóm zaborcom. Polityczna konspiracja piłsudczykowska w kraju w latach 1939–1947, Warszawa: IPN, 2013.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
• Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1945 T. 1. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1987, s. 33−34. ISBN 83-211-0739-7.