1 Batalion Saperów Legionów

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1929
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Legionów
Tradycje
Święto	7 czerwca
Rodowód	Kompania Saperów Legionów Polskich 1 Pułk Saperów Legionów im. gen. Tadeusza Kościuszki
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Roman Ciborowski
Ostatni	ppłk Stanisław Rządkowski
Organizacja
Dyslokacja	Twierdza Modlin
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	saperzy
Multimedia w Wikimedia Commons

1 Batalion Saperów Legionów (1 bsap) – oddział saperów Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Batalion był jednostką wojskową istniejącą w okresie pokoju i spełniająca zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów saperów. Spełniał również zadania organizacyjne i szkoleniowe. Stacjonował w Twierdzy Modlin. W 1939, po zmobilizowaniu jednostek przewidzianych planem mobilizacyjnym, został rozwiązany.

22 sierpnia 1921 roku w twierdzy Modlin został sformowany 1 pułk saperów. Nowa jednostka powstała z połączenia „wojennych” batalionów saperów: 8 mjr Stanisław Magnuszewski, 18 kpt. Konstanty Skąpski i 28 mjr Stefan Dąbkowski.

Pułk nawiązywał do tradycji kompanii saperów Legionów Polskich^[1].

W 1925 roku zostało zlikwidowane dowództwo XXVIII baonu saperów, a kompanie zostały włączone w skład batalionów VIII i XVIII, jako trzecie kompanie^[2].

 Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 7 czerwca, jako datę święta pułkowego^[3].

W 1929 roku pułk został przeformowany w 1 batalion saperów Legionów.

1 Batalion Saperów Legionów był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” sformował pododdziały: w dniach 19 lipca – 7 sierpnia 1939 roku, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem niebieskim:

• rezerwowa kompania saperów nr 114 dla Armii „Modlin”
• rezerwowa kompania saperów nr 115 dla Armii „Modlin”
• rezerwowa kompania saperów nr 117 dla Armii „Pomorze”
• rezerwowa kompania saperów nr 118 dla Armii „Pomorze”

w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem niebieskim:

• 8 batalion saperów dla 8 DP
• rezerwowa kompania saperów nr 111 dla Armii „Modlin”
• rezerwowa kompania saperów nr 112 dla Armii „Modlin”
• park saperski (komenda) nr 11
• pluton parkowy saperów nr 11
• pluton parkowy saperów nr 12

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

• 61 batalion saperów dla 41 DP (rez.)
• rezerwowa kompania saperów nr 113 dla Armii „Modlin”
• rezerwowa kompania saperów nr 116 dla Armii „Modlin”
• pluton parkowy saperów nr 13
• lekka kolumna pontonowa typ I nr 111
• lekka kolumna pontonowa typ I nr 112
• lekka kolumna pontonowa typ II nr 113
• lekka kolumna pontonowa typ II nr 114

w II rzucie mobilizacji powszechnej:

• 71 batalion saperów dla 44 DP (rez.)
• kompania marszowa saperów Nr 11
• Ośrodek Zapasowy Saperów typ specjalny nr 1^[4]

W opisie działań przedstawiono krótką historię walk i prac wykonanych przez pododdziały zmobilizowane wielkości kompanii i równorzędnej oraz plutonów. Opis działań i walk batalionów stanowią treść odrębnych artykułów.

Według planu mobilizacyjnego „W 2” w 1 batalionie saperów Legionów zmobilizowano 8 rezerwowych kompanii saperów zgodnie z etatem Ldz. 3103:

• 111 rezerwowa kompania saperów

Zmobilizowana w mobilizacji alarmowej w czasie 32 godzin, pod dowództwem por. rez. Stanisława Majewskiego. Zgodnie z planem obronnym "Z" przydzielona do Armii "Modlin". Działania jej do czasu dotarcia do Warszawy nie są znane. Działała na Odcinku Warszawa-Zachód na pododcinku południowym (Mokotów)^[5]. Około połowy września rozkazem dowódcy saperów Armii "Warszawa" 111 kompania została uzupełniona 13 i 14 plutonami eksploatacyjno silnikowymi wąskotorowymi. Skapitulowała 28 września wraz z garnizonem Warszawy^[6].

• 112 rezerwowa kompania saperów

Zmobilizowana w mobilizacji alarmowej w czasie 32 godzin. Zgodnie z planem obronnym "Z" przydzielona do Armii "Modlin". Losy jej nie są znane^[5].

• 113 rezerwowa kompania saperów

Zmobilizowana w mobilizacji powszechnej w I jej rzucie. Do 1 września 1939 roku mobilizowana w koszarach batalionu, a od 1 września w Pomiechówku. Kompanią dowodził por. rez. inż. Jerzy Odrowąż-Pieniążek. Zgodnie z planem obronnym "Z" przydzielona do Armii "Modlin". 4 września 113 kompania z rozkazu dowództwa Armii "Modlin" przybyła do Orzechowa, gdzie wspólnie z plutonem z 61 batalionu saperów uczestniczyła w przygotowaniach i wysadzeniu mostu kolejowego. 5 września udała się na przyczółek mostowy w Wierzbicy nad Narwią i zamknęła szosę Serock-Wyszków. 7 września na rozkaz ze sztabu armii kompania spaliła most na Narwi w Wierzbicy. Nocą 7/8 września przeprawiła się przez Bug i dotarła do wsi Sokołówek. 8 września został wysłany do Dębego II pluton ze 113 ksap. pozostała część kompanii przebywała w rejonie Serocka do 14 września dokonując naprawy zniszczonego przez lotnictwo niemieckie mostu. 14 września przez Popowo Kościelne, Strugę i Zielonkę kompania pomaszerowała do Warszawy. Stacjonowała w gazowni przy ul. Ludnej. Nocą 16/17 września w wyniku ostrzału artylerii niemieckiej poległo 2 oficerów kompanii, a por. Odrowąż-Pieniążek został ranny^[7]. Po połowie września rozkazem dowódcy saperów Armii "Warszawa" 113 kompania została uzupełniona 15 i 16 plutonami eksploatacyjno silnikowymi wąskotorowymi^[6].18 września została skierowana na pododcinek południowy(Mokotów), gdzie pracowała przy budowie umocnień do kapitulacji stolicy.

• 114 rezerwowa kompania saperów

Miała zostać zmobilizowana w I rzucie mobilizacji powszechnej, ale z uwagi na pilną potrzebę wykonania prac fortyfikacyjnych, 114 kompanię zmobilizowano w końcu lipca 1939 roku. Pod dowództwem 12 Grupy Fortyfikacyjnej została skierowana na przedmoście płockie. Z uwagi na braki sprzętu budowlanego i braki wyszkoleniowe, 114 kompania nie zdołała zrealizować pełnego zakresu robót na przedmościu. Od 7 września kompania stacjonowała w Radziwiu, kontynuowała prace saperskie. Dalszy jej udział w walkach w rejonie Płocka nie jest znany^[8].

• 115 rezerwowa kompania saperów

Zmobilizowana w I rzucie mobilizacji powszechnej do 4 września. Zgodnie z planem obronnym "Z" przydzielona do Armii "Modlin". Losy jej nie są znane

• 116 rezerwowa kompania saperów

Zmobilizowana w I rzucie mobilizacji powszechnej do 4 września. Zgodnie z planem obronnym "Z" przydzielona do Armii "Pomorze", ale nie skierowana do tej armii pozostała w dyspozycji dowódcy Grupy gen. bryg. Zulaufa. Od 8 do 12 września przydzielona do zgrupowania saperów mjr. T. Pisarskiego miała rozpoznać i przygotować przeprawy na przedmościu modlińskim. Dalsze jej losy nie są znane^[5].

• 117 rezerwowa kompania saperów

Zgodnie z planem mobilizacyjnym miała zostać zmobilizowana w I rzucie mobilizacji powszechnej, ale z uwagi na pilną potrzebę wykonania prac fortyfikacyjnych na zagrożonych odcinkach, formowanie 117 kompanii przyspieszono i zmobilizowano ją w mobilizacji alarmowej w lipcu 1939 r. wraz z 14 Grupą Fortyfikacyjną. Od lipca budowała linię schronów betonowych w rejonie miejscowości Dąbrówka koło Bydgoszczy. W pierwszych dniach września wraz 14 G Fort. skierowana do Warszawy, którą osiągnęła 8 września. 11 września przydzielona do sektora obrony batalionu II/40 pp prowadziła prace fortyfikacyjne od ul. Grójeckiej do ul. Wawelskiej. Budowała zasieki z drutów kolczastych, kopała rowy przeciwpancerne, a także rozładowywała wagony na dworcu Warszawa-Towarowa. Prace te były wykonywane na I linii obrony i pod ostrzałem artylerii niemieckiej. 23 września saperzy 117 kompanii wzięli udział w wyciągnięciu z "ziemi niczyjej" 9 pociągów załadowanych bronią, amunicją, żywnością i spirytusem. Skapitulowała wraz z garnizonem Warszawy 28 września 1939 roku^[9].

• 118 rezerwowa kompania saperów

Zgodnie z planem mobilizacyjnym miała zostać zmobilizowana w I rzucie mobilizacji powszechnej, ale z uwagi na pilną potrzebę wykonania prac fortyfikacyjnych na zagrożonych odcinkach, formowanie 118 kompanii przyspieszono i zmobilizowano ją w mobilizacji alarmowej w lipcu 1939 r. Na temat jej losów i działań brak informacji. Wiadomo, że 16 września podlegała dowódcy Odcinka Warszawa-Zachód^[5].

Sformowane w 1 bsap. Leg. były dwóch typów: typu I nr 111, 112 i typu II 113 i 114. Kolumny typu I to sprzęt, tabor i ludzie przewożący elementy konstrukcyjne i pontony Lekkiego Mostu Pontonowego Drewnianego (LMPD), most 4-7 t lub 2,5-4-7 t. Etatowo składały się z: dowódcy kolumny z pocztem, drużyny gospodarczej, dwóch plutonów pontonowych w każdym 14 wozów mostowych 1 oficer i 59 podoficerów i saperów. Łącznie w skład kolumny wchodziło: 3 oficerów, 165 podoficerów i saperów, 211 koni, 14 wozów taborowych, zaprzęg kuchni polowej i 28 zaprzęgów wozów specjalnych mostowych. Typu II to kolumna Lekkiego Mostu Pontonowego Stalowego,(LMPS) most 5-8 t organizacja kolumny: to dowódca kolumny z pocztem, drużyna gospodarcza i dwa plutony po 21 wozów pontonowych i 1 wóz narzędziowy z 1 oficerem i 89 podoficerami i saperami. Łącznie kolumna typu II liczyła 3 oficerów i 230 podoficerów i saperów, 303 konie, 14 wozów taborowych, 1 zaprzęg kuchni polowej, 28 zaprzęgów wozów specjalnych pontonowych^[10]. Zgodnie z planem "Z" kolumny były przeznaczone do odwodu saperskiego "Dęblin". Mobilizację kolumn rozpoczęto 30 sierpnia, a zakończono 5 września. W 111 i 112 lkp wystąpiły braki w uzbrojeniu w postaci pistoletów, w 113 i 114 lkp brakowało pistoletów i koni do pełnych zaprzęgów zamiast 6 zaprzężone zostały tylko 4 konie. Częściowo zamiast saperów zmobilizowano żołnierzy innych specjalności. Kolumny były mobilizowane od 30 sierpnia w koszarach batalionu, a od 1 września we wsi Czarnowo koło Pomiechówka.

• 111 lekka kolumna pontonowa

Brak jest wszelkich danych o działaniach 111 lkp.

• 112 lekka kolumna pontonowa

112 lkp przez cały okres walk przebywała w składzie załogi twierdzy Modlin i uczestniczyły w utrzymaniu przepraw przez Wisłę i Bugo-Narew. Ze składu 112 lkp wydzielono saperów wraz z bronią na koniach do składu szwadronu rozpoznawczego. W nocy 22/23 września szwadron wyruszył do puszczy, a 24 września został rozbity przez czołgi niemieckie na postoju we wsi Rybitew. Do Modlina 27 września powrócił jeden pluton z furgonem.

• 113 lekka kolumna pontonowa

Dowódcą kolumny był por. Witold Ziembicki. 5 września kolumna pomaszerowała przez Pomiechówek, Modlin, Nowy Dwór, Bożą Wolę do wsi Janówek pozostała w tej miejscowości do 9 września. W tym czasie była atakowana przez lotnictwo niemieckie, bez strat. Od 8 do 12 września 113 lkp wchodziła w skład zgrupowania saperskiego mjr. T. Pisarskiego, które miało rozpoznać i przygotować przeprawy na przedmościu modlińskim. 9 września kolumna powróciła do Nowego Dworu, gdzie zwodowała swoje pontony celem budowy mostu pontonowego. 10 września usiłował zbudować most w klinie Bugo-Narwi I pluton, poniósł on znaczne straty w sprzęcie od niemieckiego ostrzału artyleryjskiego. 113 lkp w kolejnych dniach lawirowała w terenie wokół Kazunia Niemieckiego z uwagi na ostrzał niemieckiej artylerii i ataki lotnicze, rannych zostało 2 saperów i utracono 3 konie. Od 16 września kolumna została dyslokowana do koszar batalionu mostowego. Przebywała tam do kapitulacji garnizonu Modlina, straty to 1 poległy i 1 ranny saper, utracono jednak 150 koni. W trakcie oblężenia kolumna dowoziła materiał do naprawy mostu polowego na Wiśle. Ze składu 113 lkp wydzielono saperów wraz z bronią na koniach do składu szwadronu rozpoznawczego. W nocy 22/23 września szwadron wyruszył do puszczy, a 24 września został rozbity przez czołgi niemieckie w rejonie wsi Rybitew, do Modlina powrócił 27 września jedynie jeden pluton z furgonem.

• 114 lekka kolumna pontonowa

Kolumna w okresie 8-12 września wchodziła w skład zgrupowania saperskiego mjr. T. Pisarskiego, które miało rozpoznać i przygotować przeprawy na przedmościu modlińskim. 114 lkp przez cały okres walk przebywała w składzie załogi twierdzy Modlin i uczestniczyły w utrzymaniu przepraw przez Wisłę i Bugo-Narew^[11].

W trakcie mobilizacji alarmowej w terminie do 38 i 40 godziny od jej rozpoczęcia sformowano 11 i 12 plutony parkowe saperów oraz 11 komendę parku saperskiego. W ramach mobilizacji powszechnej sformowano do 4 września 13 pluton parkowy saperów. Wiadomo, że 12 i 13 plutony parkowe saperów wchodziły w skład załogi Warszawy, 8 września zostały skierowane do Warszawy celem przygotowania wszystkich mostów na Wiśle do wysadzenia lub zabarykadowania ich. 11 pluton wchodził prawdopodobnie w skład garnizonu Modlina. Więcej nic nie wiadomo na temat ich działań^[12].

Po zmobilizowaniu własnych pododdziałów w koszarach 1 batalionu saperów Legionów w Modlinie zgłosiło się jeszcze wielu rezerwistów. 3 września podjęto organizację 11 kompanii marszowej saperów w sile 3 oficerów i około 100 szeregowych, broni ręcznej było dla 50% stanu kompanii. Podjęto organizację Ośrodka Zapasowego Saperów typu specjalnego nr 1. 4 września oddział nadwyżek 1 bsap. Leg. wymaszerował z Modlina, nadwyżki z uwagi na brak czasu i małe zasoby wyszły z koszar tylko częściowo umundurowane. Pod dowództwem mjr. Kazimierza Niewiarowskiego oddział maszerował przez Strugę, Okuniew, Miłosną, Mińsk Mazowiecki, Siedlce, Łuków do Białej koło Radzynia Podlaskiego. Marsz wykonywano głównie nocami z uwagi na ataki lotnictwa niemieckiego. Z OZN mjr Niewiarowski wyodrębnił grupę ppor. Koziełły, która na 20 podwodach miała odwieźć ewakuowany sprzęt batalionu do Łucka. Grupa ppor. Koziełły 12/13 września wyruszyła z Białej do Kowla, który osiągnęła 17 września i pomaszerowała dalej, w trakcie marszu uzyskano wiedzę o agresji sowieckiej. W trakcie marszu doszło do potyczek z dywersantami ukraińskimi. Zdobyto na nich broń i amunicję, następnie we wsi Hołoby doszło do walki z większą grupą dywersyjną, którą rozbito, a złapanych z bronią w ręku dywersantów rozstrzelano. 19 września osiągnięto Kowel, po zniszczeniu sprzętu i spaleniu akt, podjęto dalszy marsz. 23 września grupa ppor. Koziełły dostała się w Werbie do sowieckiej niewoli. OZN mjr. Niewiarowskiego z Radzynia Podlaskiego pomaszerował do Sławatycz, które osiągnięto 16 września, poprzez Piszczę dotarto do Lubomla. Tu dołączyły do OZN 1 b sap. nadwyżki z Ośrodków Sapersko-Pionierskich 18 DP i 29 DP. Załadowano się w Lubomlu do transportu kolejowego i przejechano 19 września do Kowla, tam bronią od zdemoralizowanych i rozbrajających się żołnierzy, dozbrojono się. Następnie odjechano w kierunku Brześcia, w trakcie jazdy doszło do potyczki z niemieckim plutonem piechoty, z uwagi na nieudolność mjr. Niewiarowskiego obecna w wagonach grupa oficerów odebrała dowodzenie i przekazała komendę kpt. Władysławowi Peksa z nadwyżek OS-P 29 DP^[13]. Po przyjeździe do Małoryty większość żołnierzy OZN 1 bsap. Leg. weszła w skład batalionu kpt. Peksy. Mjr Niewiarowski z grupą podoficerów zawodowych opuścił OZN. Batalion kpt. Peksy utworzył batalion II/178 pp 50 Dywizja Piechoty "Brzoza" (kompanie 5 i 6 strzelecką i część 2 ckm). Batalion zakończył walki kapitulacją 6 października 1939 r. pod Kockiem^[14].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 1 Batalionu Saperów Legionów.

Dowódcy pułku / batalionu

• ppłk Stanisław Magnuszewski (p.o. VI 1921 – XI 1922)
• ppłk Roman Bolesław Ciborowski (1922–1924)
• ppłk sap. Henryk Czyż (do V 1927^[15])
• p.o. mjr Tadeusz Dłużniakiewicz
• ppłk / płk SG Eugeniusz Kordzik (V 1927^[15] – IV 1929^[16])
• ppłk dypl. Czesław Pawłowicz (VIII 1929^[17] - 23 III 1932^[18])
• mjr / ppłk sap. Marian Kaufer (od 23 III 1932^[19])
• ppłk Stanisław Bohdan Rządkowski (od 4 XI 1938)

Zastępcy dowódcy pułku / batalionu (od 1938 roku - I zastępca dowódcy batalionu)

• ppłk Stanisław Magnuszewski (XI 1922 - IV 1925^[20] → dowódca 9 psap)
• mjr sap. Tadeusz Dłużniakiewicz (od X 1926^[21])
• mjr sap. Stefan Reuger (od IV 1927)
• mjr sap. Marian Kaufer (20 IX 1930^[22] – 23 III 1932 → dowódca baonu)
• mjr sap. Jan Mikołajski (od 28 VI 1933^[23])
• mjr sap. Stefan Łaguna (II z-ca d-cy/kwatermistrz – od 28 IX 1933^[24])

Organizacja i obsada personalna w 1939

Ostatnia pokojowa obsada personalna batalionu^[25][a]:

Dowództwo batalionu

• dowódca batalionu - ppłk Rządkowski Stanisław Bohdan
• I zastępca dowódcy batalionu – mjr Bieńkowski Henryk
• adiutant - kpt. Smalewski Marian
• oficer sztabowy ds. wyszkolenia - por. Parzyszek Wacław Stanisław
• lekarz – kpt. lek. Tadeusz Tenderenda
• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Siemiński Ludwik
• oficer mobilizacyjny – por. Brudkowski Adam
• z-ca oficera mobilizacyjnego – por. Papciak Zdzisław Władysław
• oficer administracyjno-materiałowy – por. Frączek Władysław
• oficer gospodarczy – kpt. int. Markiewicz Edward II
• dowódca kompanii gospodarczej – vacat
• oficer żywnościowy – chor. Śliwiński Jan

• komendant parku – kpt. Zieliński Herman
• zastępca komendanta – ppor. rez. pdsc. Klimosz Stanisław Karol
• dowódca kompanii specjalnej – por. Adynowski Marian Sylwester
• dowódca plutonu łączności – ppor. Czarnecki Tadeusz Władysław
• dowódca plutonu przeciwgazowego – por. Adynowski Marian Sylwester

Kompania szkolna

• dowódca kompanii szkolnej – kpt. Klimowicz Wiktor
• dowódca plutonu – por. Chacia Wiktor Józef
• dowódca plutonu – por. Kozera Stefan Zbigniew
• dowódca plutonu – ppor. Kamiński Zenon

• dowódca plutonu – ppor. Oranowski Zygmunt
• dowódca plutonu – ppor. Użarowski Zbigniew Aleksander

1 kompania

• dowódca 1 kompanii – kpt. Banaszkiewicz Tadeusz Roman
• dowódca plutonu – ppor. Chrzanowski Tadeusz Bronisław
• dowódca plutonu – ppor. Góralski Bronisław
• dowódca plutonu – ppor. rez. pdsc. Dudkiewicz Czesław

2 kompania

• dowódca 2 kompanii – por. Cieński Zbigniew Michał
• dowódca plutonu mechanicznego – ppor. Oranowski Zygmunt

3 kompania

• dowódca 3 kompanii – por. Tołwiński Bronisław
• dowódca plutonu – ppor. Fedorowicz Edward
• dowódca plutonu – ppor. Olszewski Jerzy Bogumił
• dowódca plutonu – chor. Gozdek Jan

4 kompania

• dowódca 4 kompanii – por. Sałaciński Zygmunt Konrad
• dowódca plutonu – ppor. Chalkowski Zdzisław Antoni
• dowódca plutonu – ppor. Dobrowolski Kazimierz

Oddelegowani na kurs

• por. Anecki Bolesław Wacław^[27]

 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[28]

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

7 maja 1922 roku w Warszawie marszałek Polski Józef Piłsudski wręczył pułkowi sztandar ufundowany ze składek oficerów i szeregowych oraz byłych żołnierzy.

Po przeprowadzeniu mobilizacji pododdziały gospodarcze i adiutantura wraz ze sztandarem, otrzymały rozkaz wycofania się za Bug. W zbiorze relacji z Banknock widnieje zapis: 1 Batalion Saperów Legionów. Sztandar znajdował się w plecaku mjr. Henryka Bieńkowskiego w chwili, gdy wymieniony był transportowany przez wojska sowieckie wraz z innymi oficerami do m. Szepietówka. Razem ze sztandarem znajdowały się wszystkie gwoździe wyjęte z drzewca. Dalsze losy sztandaru nieznane. – Meldunki gen. Szyszko-Bohusza i ppor. Zygmunta Oranowskiego.^[31].

 Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

17 września 1927 roku generał dywizji Daniel Konarzewski, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, zatwierdził odznakę pamiątkową 1 pułku saperów Legionów imienia generała Tadeusza Kościuszki^[32]. 31 stycznia 1929 roku minister spraw wojskowych zatwierdził regulamin odznaki pamiątkowej 1 pułku saperów, dostosowany do przepisów o odznakach pamiątkowych formacji z 21 kwietnia 1928 roku^[33].

Odznaka o wymiarach 43x43 mm ma kształt krzyża maltańskiego, w kolorze srebrnym, w którego centrum umieszczono medalion emaliowany w kolorach wojsk samochodowych. Na medalion nałożono inicjały patrona pułku „TK” na czerwonym tle, a wokoło na czarnym tle napis „P l SAP LEGJONÓW”. Na ramionach krzyża miniatury odznak: I Brygady Legionów, I Korpusu Polskiego, Halerczyków i rok „1921”. Pomiędzy ramionami skrzyżowane atrybuty saperów: toporek i łopata. Odznaka oficerska, siedmioczęściowa, wykonana w srebrze, połączona za pomocą dziesięciu nitów. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[34].

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
• Kl. Historia pułków i batalionów saperskich w latach 1918–1928. „Przegląd Wojskowo-Techniczny”. 6, grudzień 1928. Warszawa: Departament Inżynierii Ministerstwa Spraw Wojskowych. Sprawdź autora:1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6. OCLC 237107640.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Spis byłych oddziałów wojskowych WP, Przegląd Historyczno-Wojskowy, Warszawa 2000, Nr 2 (183), s. 105-108.
• Piotr Zarzycki: 1 Batalion Saperów Legionów. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej zeszyt nr 69. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2001. ISBN 83-88773-49-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Piotr Zarzycki: Batalion Silnikowy, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej zeszyt nr 66. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1998. ISBN 83-87103-63-2.
• Adam Jońca: Mosty i przeprawy cz.2 Wielki leksykon uzbrojenia. Wrzesień 1939 tom 118. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2017. ISBN 978-83-7945-649-9.
• Andrzej Wesołowski (red.): SGO "Polesie" w dokumentach i wspomnieniach cz. 4 Dywizja "Brzoza". Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, Centralne Archiwum Wojskowe im. mjr. Bolesława Waligóry, 2015. ISBN 978-83-64475-25-2.