Żytawa

Zittau

Herb
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Saksonia
Powiat	Görlitz
Prawa miejskie	1255
Zarządzający	Thomas Zenker↗
Powierzchnia	66,74 km²
Wysokość	242 m n.p.m.
Populacja (31 sierpnia 2019) • liczba ludności • gęstość	25 039[1] 386 os./km²
Nr kierunkowy	03583
Kod pocztowy	02763, 02788
Tablice rejestracyjne	ZI, GR, LÖB, NOL, NY, WSW
Położenie na mapie Saksonii Żytawa
Położenie na mapie Niemiec Żytawa
50°54′N 14°48′E/50,900000 14,800000
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Żytawa^[2] (niem. Zittau; górnołuż. Žitawa, [ˈʒitawa]^ⓘ[ˈʒitawa]; cz. Žitava) – miasto w Niemczech, w kraju związkowym Saksonia, w okręgu administracyjnym Drezno, w powiecie Görlitz, przy granicy z Polską i Czechami, w Łużycach Górnych. Do 31 lipca 2008 Żytawa była stolicą powiatu Löbau-Zittau.

Miasto należy do Związku Sześciu Miast^[3].

Początkowo część historycznej krainy Czech, następnie związana z Łużycami Górnymi od 1283 do 1319 oraz Dolnym Śląskiem od 1319 do 1346, w chwili zakładania Związku Sześciu Miast w 1346 wciąż uznawana za miasto czeskie – jedyne w związku obok pięciu miast łużyckich^[4], z którymi wiążąc się ponownie zbliżyła się do Łużyc Górnych. Nie odnotowano formalnego włączenia Żytawy do Górnych Łużyc^[5], jednakże po 1346 dzieliła historię tego regionu, z nim przechodząc na lata 1469–1490 pod panowanie węgierskie, a po 1635 – saskie. Świadectwem powiązań historycznych z Czechami i Śląskiem jest herb miasta, zawierający motywy czeskiego lwa i dolnośląskiego orła piastowskiego.

Historia Żytawy sięga XII-wiecznej słowiańskiej osady^[6]. Obszar leżał w granicach Czech od XI wieku^[7]. Najstarsza wzmianka o Żytawie pod łacińską nazwą Sitavia pochodzi z 1238^[7]. Prawa miejskie nadał w 1255 król czeski Przemysł Ottokar II, wyznaczając także granice miasta w celu budowy murów obronnych^[7]. Żytawa została miastem królewskim, w którym ulokowano prowincjonalny sąd, a dekanat żytawski znajdował się pod bezpośrednim zarządem biskupów praskich^[8]. W 1268 powstał klasztor franciszkanów^[7]. Na początku XIV wieku miasto otrzymało po raz pierwszy herb i powstały pierwsze gildie rzemieślnicze^[6].

W latach 1319–1346 Żytawa znajdowała się w granicach piastowskiego księstwa jaworskiego. W 1337, po prośbie księcia Henryka I jaworskiego, miasto przeprowadziło skuteczny atak na pobliski czeski zamek Tolštejn, który po 1320 stał się przyczółkiem rozbójników, napadających na miasto i okolice^[9]. W nagrodę Henryk I uhonorował miasto umieszczając w jego herbie dolnośląskiego orła piastowskiego^[9]. Po śmierci księcia w 1346 miasto ponownie przeszło we władanie Czech^[10]. W 1346 Żytawa była jednym z miast-założycieli Związku Sześciu Miast. W 1359 i 1422 miasto niszczyły wielkie pożary^[7]. Od 1421 do 1436 w Żytawie rezydowali kanonicy prascy^[6]. W 1469 wraz ze Związkiem Sześciu Miast miasto uznało władzę króla Węgier Macieja Korwina, po którego śmierci w 1490 powróciło do Czech, wówczas we władaniu królewicza polskiego Władysława II Jagiellończyka^[11]. W 1555, 1559 i 1599 wybuchały epidemie^[7]. W 1586 otwarto gimnazjum w Żytawie^[7]. Na mocy postanowień pokoju praskiego w 1635 wraz z większą częścią Łużyc przypadła Saksonii. Mimo to po 1635 w mieście wciąż osiedlali się Czesi, już jako imigranci z pobliskiego miasta Gródek nad Nysą, które pozostało w granicach Czech^[12].

Pomiędzy 1697 a 1763 miasto znajdowało się pod panowaniem królów Polski Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa. W czasie wojny siedmioletniej w 1757 wojska austriackie przeprowadziły ostrzał Żytawy, doprowadzając do wielkiego pożaru^[7], po którym nastąpił upadek handlowy miasta^[6]. Zniszczone wówczas zostały m.in. kościół św. Jana i ratusz^[6]. W 1806 Żytawa została częścią Królestwa Saksonii. Pomiędzy 1840 a 1845 wzniesiono nowy ratusz, a w 1859 otwarto dworzec kolejowy^[6]. Do 1869 rozebrano znaczną część obwarowań miejskich^[6]. Od 1871 miasto znalazło się w granicach zjednoczonych Niemiec.

W 1904 powstała elektrownia miejska i uruchomiono komunikację tramwajową^[7]. W 1920 do miasta włączono wieś Porajów, która pozostawała dzielnicą miasta do 1945, gdy została włączona w granice powojennej Polski^[7]. W 1932 miał miejsce pożar teatru, w 1936 otwarto nowy teatr^[7]. W czasie II wojny światowej w miejscowości znajdowała się filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen^[13]. W 1945 w Żytawie zamieszkiwało ok. 4000 Czechów, którzy założyli Czeską Radę Narodową i podjęli starania o włączenie miasta do Czechosłowacji, jednakże ich postulaty zostały definitywnie odrzucone w 1948^[14]. W 1945 znalazła się w radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec, z której w 1949 utworzono NRD. Od 1990 w granicach odtworzonego Wolnego Kraju Saksonia oraz Republiki Federalnej Niemiec.

1 maja 2004 w Żytawie miała miejsce uroczystość przyjęcia Polski i Czech do Unii Europejskiej, w której uczestniczyli premier Polski Leszek Miller, premier Czech Vladimír Špidla i kanclerz Niemiec Gerhard Schröder. Od tego czasu obserwuje się wzrost liczby Polaków i Czechów w populacji Żytawy^[15]. W 2010 miasto dotknęła powódź^[6].

Z okolic Żytawy i pobliskiego Lubija swoje korzenie wywodzi polsko-niemiecki ród szlachecki Oppeln-Bronikowskich.

W 1812 roku w Żytawie zmarł powstaniec kościuszkowski i uczestnik wojen napoleońskich Maciej Mirosławski.

12 listopada 1949 w okolicy Żytawy przy próbie ucieczki z Polski został ujęty Tadeusz Cieśla, wielokrotny kurier Armii Andersa zajmujący się przemycaniem do zachodnich stref okupacyjnych osób zagrożonych prześladowaniami w kraju.

Miasto liczy 25 950 mieszkańców (2013).

 Osobny artykuł: Ludność Żytawy.

• Wielka zasłona Wielkopostna z 1472 r. w Kościele-Muzeum Św. Krzyża (Museum Kirche zum Heiligen Kreuz);
• dawny „Dom Solny” z 1511 r. (Salzhaus);
• neorenesansowy ratusz z XIX wieku;
• Stare Miasto z fontannami;
• klasztor franciszkanów (obecnie muzeum miejskie – Kulturhistorisches Museum Franziskanerkloster);
• Kościół katolicki pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
• Kościół Trójcy Świętej
• Kościół szpitalny pw. św. Jakuba
• łaźnia miejska;
• gmach poczty;
• wieża ciśnień;
• dworzec kolejowy.

Miasto jest siedzibą Uniwersytetu Nauk Stosowanych Zittau/Görlitz (Hochschule Zittau/Görlitz) oraz Międzynarodowego Instytutu Uniwersyteckiego (Internationales Hochschulinstitut Zittau) – jednostki centralnej Uniwersytetu w Dreźnie. W Zittau działa Teatr im. Gerharta Hauptmanna.

Jest to także miasto narodzin Heinricha Marschnera.

Znajdowały się tutaj dwa drogowe przejścia graniczne z Polską:

• Żytawa-Sieniawka
• Żytawa-Porajów

oraz tranzyt przez Polskę Żytawa – Gródek nad Nysą przez most kolejowy w Żytawie.

Dworzec Główny w Żytawie jest węzłem kolejowym następujących linii:

• Zittau – Hrádek nad Nisou – Liberec
• Zittau – Varnsdorf – Rybniště / Seifhennersdorf (Mandaubahn)
• Zittau – Görlitz – Cottbus (Neißetalbahn)
• Zittau – Bischofswerda – Dresden Hbf
• Zittau – Zittau Süd – Bertsdorf – Kurort Oybin / Kurort Jonsdorf (linia wąskotorowa)

W czasach NRD produkowany był tu samochód Robur w fabryce VEB ROBUR-Werke Zittau w latach 1962–1991 jako ciężarówka i autobus. Ostatnie egzemplarze zjechały z taśmy produkcyjnej w roku 1991^[16].

• Bogatynia, Polska
• Eichgraben, Austria (kontakty utrzymuje dzielnica Eichgraben)
• Liberec, Czechy
• Pistoia, Włochy
• Portsmouth, Stany Zjednoczone
• Villingen-Schwenningen, Badenia-Wirtembergia
• Zielona Góra, Polska (od 2016)

• 
  Rynek
• 
  Ratusz
• 
  Kościół św. Jana Chrzciciela
• 
  Fontanna
• 
  Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
• 
  Kościół św. Jakuba
• 
  Dom Solny
• 
  Łaźnia miejska
• 
  Gmach poczty
• 
  Zabytkowy budynek szkolny
• 
• 

• strona oficjalna miasta
• sukna wielkopostne
• Związek Miast – Mały Trójkąt. kleines-dreieck.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-18)].
• Zittau, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 624 .