Ämänze
Ämänz un Blattleis
Syschdematik
Schdamm:	Gliederfießer (Arthropoda)
Ïwwerklass:	Sechsfießer (Hexapoda)
Klass:	Insekde (Insecta)
Unnerklass:	Fluginsekte (Pterygota)
Ïwwerordnung:	Neifliggler (Neoptera)
Ordnung:	Hautfliggler (Hymenoptera)
Unnerordnung:	Talljewefze (Apocrita)
Deilordnung:	Schdeschimme (Aculeata)
Ïwwerfamilje:	Vespoidea
Familje:	Ämänze
Biologischi Nomenklatur
Formicidae Latreille, 1802

Ämänze (Formicidae) sin e Familje vun Hautfliggler un ghere zu de Schdaadebildende Insekde. Die Familje wärd in 16 Unnerfamilje mit 297 Gaddunge ufgedeild un es sin bis heit uf da Welt ugfähr 12.000 Arde bekannd. In Deitschland lewe 111 Arde. Äni vun de bekanndschde Arde is di Rot Waldämänz. Di Middeleiropäische Ämänze ghere zu vier Unnerfamilje: Schubbeämänze (Formicinae), Ur- un Schdeschämänze (Ponerinae), Knodeämänze (Myrmicinae) un Drieseämänze (Dolichoderinae).

Zur Nahrung vun de Ämänze ghere Viescher. Des sin selwer gejagde Insekde un Schbinne, awwer aa dode Viescher. In weiderer Bschdanddeil vun der Nahrung sin Planzedeile wie Saame, Frischde un Polle. Vun de Blattlais holle se sich Honischdau, also Planzesaft wo dursch di Verdauung vun de Blattlais gange is. Mansche Arde traare Schdigge vun Blädder in ihr Neschd, mache in Brei draus un zischde do druf Pilz, wu ene dann als Nahrung diene.

Di Schdaade zähle einische Hunnert bis ïwwer 20 Milliune Tiere. Ihre Neschder ligge meischdens unnder der Erd, mansche Arde baue awwer aa Haife uf odder schneide ihr Gäng un Kammern in morsches Holz.

Wie vielfäldisch des Pälzische is un wie sisch mansches uf engem Raum ännerd, sieht ma zum Baischbiel dodrå, wie viel Wärder s allää fä di Ämänze gibt^[1]. Insgsåmd hot ma mähner wie hunnad vaschiedene erfaßt. Di Lischt do is gõnz bschdimmd no net vollschdännisch.

• Weschtpalz/Saalånd: Ämenz, Ämes, Amesl, Amez, Ämez, Ämezl, Äms, Emeel, Emenz, Emes, Emesel, Emetz, Emetzel, Emezl, Ems, Ewenz, Imez, Omesl, Rorems, Sächäms, Sächems, Sächims

• Siedpalz: Äjmez, Äims, Amez, Ämez, Amis, Amix, Äms, Emais, Emas, Emez, Ems, Imäx, Imes, Ims, Odims, Rotims, Sächäms, Sächems, Sächhaims, Sächims, Sächmins, Umes, Wormims

• Vorderpalz: Amais, Amenz, Ämenz, Ames, Ämes, Amez, Ämez, Aminz, Äminz, Ämis, Emenz, Emes, Emez, Eminz, Emis, Imenz, Imes, Imez, Iminz, Ims, Omais, Omenz, Omenzl, Omes, Omez, Ominz, Ominzl, Umenzl, Umes, Umez, Umezl, Uminz

• Badische un hessische Palz: Äjmäjns, Äjmuds, Ämääns, Ämäns, Ämänz, Ämeds, Ämens, Eelmäs, Eelmees, Eemäjns, Eemees, Eemends, Eeminds, Eemins, Ejlmeds, Ejmeds, Ejmejns, Elmees, Elmens, Emedds, Emeens, Emends, Emenz, Emiis, Iiminds, Imeds, Iminz, Sächems, Uumees

• Bayrischer Dail vum Kurpälzisch-Siedhessische Schbroochgebied: Amais, Eemads, Pedseem, Pedseemeds, Pedseemes

• Buchenlõndpälzer (Bukowina, Rumänie) und Galiziepälzer (Pole): Amends, Oomenz, Oomenzl, Oomes, Oometz, Oometzl, Umenz, Umetz, Uminzl

• Batschkapälzer (Ungan): vor allem Ämetz, seldener Umeds

• Banatpälzer (Rumänje, Ungan): Omends, Omeds

• Schwazmeerpälzer (Ukraine): Imes, Iminds

• Pennsylfaniepälzer (USA): Iminz, U(n)mends

• Pälzer in Louisedorf bai Kleve (Nordrhoi-Weschdfale): Omenzl

Awwer aa im iwwarische Rhoifränggische hawwe di Ämänze viel unnerschiedlische Nåme^[2]:

• Lothringisch: Ämetz, Ämetzel, Äimets, Äms, Ämeïs, Omas, Omes
• Nochthessisch: Aempisd, Ohmies
• Owwerhessisch: Uumuuz, Aambees, Aampeez
• Sidhessisch: Imitz, Umitz, Ems, Oomutz

Im Siede vum pälzische Schbroochgebied find ma di Bezaischnunge mid „Säch-“. Die kumme dodevu, daß wõnn di Ämänze zur Vataidischung ihr Saire schbridze, ma määne kennt, die dede sääche.

• Ameisenwiki

• Ameisen.eu

1. ↑ * Badisches Wörterbuch
   • Hessisches Wörterbuch
   • Pfälzisches Wörterbuch, 1965-1998 Lemma: Ameise
   • BayDat (Bayerische Dialektdatenbank)
2. ↑
   • Lemma Ämetz im Wörterbuch der deutsch-lothringischen Mundarten
   • A wie Aempisde: Mundartgruppe Frankenau bietet neues Platt-Buch an (Hessische/Niedersächsische Allgemeine, 17.12.2015)
   • Digitales Wörterbuch der Kasseler Mundart
   • http://www.oberhessisch.com
   • Wörterbuch Wittgensteiner Platt
   • Imitz, Umitz im Flerschemer Werrderbuch
   • Rheingauer Wörterbuch