ਮੀਰ ਜਾਫਰ
| ਮੀਰ ਜਾਫਰ | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ਨਵਾਬ ਬੰਗਾਲ, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਓੜੀਸਾ (ਬੰਗਾਲੀ ਦਾ ਨਵਾਬ) ਸ਼ੁਜਾ ਉਲ-ਮੁਲਕ (ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਇਕ) ਹਾਸ਼ਿਮ ਉਦ-ਦੌਲਾ (ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਤਲਵਾਰ) ਜਾਫ਼ਰ ਅਲੀ ਖਾਨ ਬਹਾਦੁਰ ਮਹਾਬਤ ਜੰਗ (ਜੰਗ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ) | |||||
_and_Mir_Miran_(right).jpg) ਮੀਰ ਜਾਫਰ (ਖੱਬੇ) ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ, ਮੀਰ ਮੀਰਾਨ (ਸੱਜੇ) | |||||
| ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ | 2 ਜੂਨ 1757 – 20 ਅਕਤੂਬਰ 1760 25 ਜੁਲਾਈ 1763 – 17 ਜਨਵਰੀ 1765 | ||||
| ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀ | ਸਿਰਾਜ-ਉਦ-ਦੌਲਾ | ||||
| ਵਾਰਸ | ਮੀਰ ਕਾਸਿਮ (1760 ਤੋਂ ਬਾਅਦ) ਅਤੇ ਨਾਜਿਮੁਦੀਨ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ (1765 ਤੋਂ ਬਾਅਦ) | ||||
| ਜਨਮ | 1691 | ||||
| ਮੌਤ | 17 ਜਨਵਰੀ 1765 (ਉਮਰ 74) | ||||
| ਦਫ਼ਨ | ਜਾਫਰਗੰਜ ਕਬਰਸਤਾਨ, ਮੁਰਸ਼ਿਦਾਬਾਦ | ||||
| Wives |
| ||||
| ਔਲਾਦ | ਸਾਦਿਕ ਅਲੀ ਖਾਨ ਬਹਾਦੁਰ (ਮੀਰ ਮੀਰਨ) | ||||
| |||||
| ਰਾਜਵੰਸ਼ | ਨਜਫੀ | ||||
| ਪਿਤਾ | ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਨਜਫੀ (ਮੀਰਾਹ ਮਿਰਕ) | ||||
| ਧਰਮ | ਸ਼ੀਆ ਇਸਲਾਮ | ||||
ਮੀਰ ਜਾਫਰ ਅਲੀ ਖਾਨ ਬਹਾਦਰ (ਬੰਗਾਲੀ: মীর জাফর আলী খান বাহাদুর; c. 1691 — 5 ਫਰਵਰੀ 1765) ਬਰਤਾਨਵੀ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਜਫੀ ਨਵਾਬ ਸੀ। ਉਹ ਸੱਯਦ ਅਹਮਦ ਨਜਫ਼ੀ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਆਖਰੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਗਲਬੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਦਮ ਸੀ। ਸਿਰਾਜ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਮੀਰ ਜਾਫਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਕਰਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਪਲਾਸੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸਿਰਾਜ ਉਦ-ਦੌਲਾ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਅਗਲਾ ਨਵਾਬ ਬਣਨ ਲਈ ਸਿਰਾਜ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਰਾਜ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਲਈ ਇਨਾਮ ਵਜੋਂ 1757 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਤੋਂ ਫ਼ੌਜੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਨਵਾਂ ਨਵਾਬ ਬਣ ਗਿਆ। ਪਰ, ਜਾਫਰ ਪੈਸੇ ਦੇ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ। 1758 ਵਿੱਚ, ਰੌਬਰਟ ਕਲਾਈਵ ਨੇ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਆਪਣੇ ਏਜੰਟ ਖੋਜਾ ਵਜੀਦ ਦੁਆਰਾ, ਜਾਫਰ ਨੇ ਚਿਨਸੁਰਹ ਵਿੱਚ ਡੱਚ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਧੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਹੁਗਲੀ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਡਚ ਜੰਗੀ ਜਹਾਜ਼ ਵੀ ਦੇਖੇ ਗਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਤ ਚਿਨਸੁਰਹ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵੱਲ ਲੈ ਗਏ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੇਨਰੀ ਵਾਨਸੀਟਾਰਟ ਨੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਾਫਰ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਸੀ, ਤਾਂ ਜਾਫ਼ਰ ਦੇ ਦਾਮਾਦ ਮੀਰ ਕਾਸਿਮ ਨੂੰ ਡਿਪਟੀ ਸੂਬੇਦਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਕਤੂਬਰ 1760 ਵਿਚ, ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਸਿਮ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਅਹੁਦਾ ਖ਼ਾਲੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ, ਕਾਸਿਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਿਆਸਤ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਉਲਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਾਫ਼ਰ ਨੂੰ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ 1763 ਵਿੱਚ ਨਵਾਬ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪਰ ਮੀਰ ਕਾਸ਼ਿਮ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। ਜਾਫਰ ਨੇ 17 ਜਨਵਰੀ 1765 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁਰਸ਼ਿਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਜਾਫਰਗੰਜ ਕਬਰਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਮੀਰ ਜਾਫਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੱਦਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਗੱਦਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁਰਸ਼ਿਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਲਈ 'ਨਿਮਕ ਹਰਾਮ ਡਿਓਢੀ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨਵਾਬ ਦਾ ਸੂਬੇਦਾਰ
[ਸੋਧੋ]1747 ਵਿੱਚ ਰਾਘ ਜੀ ਭੌਂਸਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨਵਾਬ ਅਲੀਵਰਦੀ ਖਾਨ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੁੱਟਣਾ-ਖੋਹ, ਮਾਰ-ਧਾੜ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਓਡਿਸ਼ਾ ਦੇ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ, ਸੂਬੇਦਾਰ ਮੀਰ ਜਾਫਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਮਹੱਲ ਦੇ ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਅਤਹੱਲਾਹ ਨੇ ਨੇ ਬ੍ਰਦਰਵਾਨ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਅਲੀਵਰਦੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਆਉਣ ਤਕ ਸਾਰੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਥੇ ਰਾਘ ਜੀ ਭੌਂਸਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਰਾਠਾ ਫ਼ੌਜਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭੱਜੀਆਂ ਸਨ. ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਅਲੀਵਰਦੀ ਖਾਨ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਮੀਰ ਜਾਫਰ ਨੂੰ ਬਰਖ਼ਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[1]
ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਨਵਾਬ
[ਸੋਧੋ]ਮੀਰ ਜਫਰ ਨੇ ਅਲੀਵਰਦੀ ਖਾਨ ਦੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸਿਰਾਜ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫਾਦਾਰੀ ਦਿਖਾਈ ਪਰ ਪਲਾਸੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਧੋਖਾ ਕੀਤਾ।[2] ਸਿਰਾਜ ਉਦ ਦੌਲਾ ਦੀ ਹਾਰ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਬਾਅਦ, ਜਾਫਰ ਨੇ ਨਵਾਬੀ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਉਸ ਨੂੰ ਕਠਪੁਤਲੀ ਨਵਾਬ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਾਫਰ ਨੇ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਰੁਪਏ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ।[3] ਕੰਪਨੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਲਈ ਕਲਕੱਤੇ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਲਈ 17,700,000 ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਵਜੋਂ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤ ਵੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਛੇਤੀ ਹੀ, ਉਸ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕੰਪਨੀ ਦੀਆਂ ਚਾਹਤਾਂ ਬੇਅੰਤ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਡੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੰਜੇ ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਵੰਬਰ 1759 ਵਿੱਚ ਚਿਨਸੁਰਾਹ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਡੱਚਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਜਵਾਈ ਮੀਰ ਕਾਸਿਮ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਨਵਾਬੀ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੇਆਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਾਸਿਮ ਯੋਗ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਧ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੂਬੇ ਦੇ ਰਾਜਕਾਜ ਵਿੱਚ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਦਖਲ ਦੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਮੀਰ ਕਾਸਿਮ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਸਦੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। ਬਕਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ 22 ਅਕਤੂਬਰ 1764 ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਵੱਲੋਂ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਹੈਕਟਰ ਮੁਨਰੋ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨਵਾਬ ਦੀ ਮੀਰ ਕਾਸਿਮ,ਅਵਧ ਦੇ ਨਵਾਬ ਸੁਜਾ ਉਦ-ਦੁੱਲਾ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ II ਦੀ ਸੰਯੁਕਤ ਫੌਜ ਦੁਆਰਾ ਲੜੀ ਗਈ। ਮੀਰ ਕਾਸਿਮ ਨੂੰ ਆਖਰਕਾਰ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਮੀਰ ਜਾਫਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫਸਰਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਨਵਾਬੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਇਆ; 1764 ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਨਵਾਬ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ 1765 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤਕ ਇਸ ਪਦਵੀ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ।
ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਨਾਲ ਖਟਾਸ
[ਸੋਧੋ]1760 ਵਿਚ, ਬਿਹਾਰ, ਉੜੀਸਾ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਅਲੀ ਗੌਹੜ ਨੇ 30,000 ਦੀ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਨਾਲ ਇਮਾਦ-ਉਲ-ਮੁਲਕ, ਮੀਰ ਜਾਫ਼ਰ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ 1759 ਵਿੱਚ ਅਵਧ ਅਤੇ ਪਟਨਾ ਵੱਲ ਅੱਗੇ ਵਧ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਫ੍ਹੜਨ ਜਾਂ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।ਪਰ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਛੇਤੀ ਹੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ। ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਪ੍ਰਿੰਸ ਅਲੀ ਗੌਹਰ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਹੰਮਦ ਕੁਲੀ ਖਾਨ, ਹਿਦਾਇਤ ਅਲੀ, ਮੀਰ ਅਫਜ਼ਲ ਅਤੇ ਗੁਲਾਮ ਹੁਸੈਨ ਤਬਤਾਬਾਈ ਸਨ।.[4] ਜੀਨ ਲਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ 200 ਫ੍ਰੈਂਚ ਸਿਪਾਹੀ ਵੀ ਸਨ ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਖਿਲਾਫ ਸੱਤ ਸਾਲਾ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਜੰਗੀ ਮੁਹਿੰਮ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ।[5]
ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਹਾਰ ਗਏ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਅਤੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਰਮਿਆਨ ਟਕਰਾਅ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ ਜੋ ਆਖਰਕਾਰ ਬਕਸਾਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ।
ਵਿਰਾਸਤ
[ਸੋਧੋ]1750 ਤਕ ਕੇਂਦਰੀ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਜ਼ਾਦ ਰਾਜ (ਸਾਬਕਾ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ) ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ ਦਾ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀ ਨਾਲ ਝਗੜਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਯੁੱਧਾਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤੋਂ ਹਥਿਆਰ ਲਏ। ਬੰਗਾਲ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਨੇ ਵਪਾਰਕ ਹਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ। ਜਾਫਰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਕਠਪੁਤਲੀ ਸੀ ਜੋ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ। ਸਿਰਾਜੂ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੀਰ ਕਾਸਿਮ ਦੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ 1793 ਵਿੱਚ ਨਿਜ਼ਾਮਿਤ (ਮੁਗ਼ਲ ਸਰਦਾਰੀ) ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁਗਲ ਪ੍ਰਾਂਤ ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਤਾ। ਜਫਰ ਨੂੰ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਰਮਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੰਗਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ "ਮਿਰਜੱਰ" ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ "ਮੇਰ ਜਾਫਰ" ਸ਼ਬਦ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਨੌਜ ਵਿੱਚ ਜੈਚੰਦ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਅੱਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਧੋਖੇ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, "ਜਫ਼ਰ ਅਜ਼ ਬੰਗਾਲ, ਸਾਦਿਕ ਅਜ਼ ਡੈੱਕਨ, ਨੰਗ-ਏ-ਦੀਨ, ਨੰਗ-ਏ-ਮਿੱਲਤ, ਨੰਗ-ਏ-ਵਤਨ" ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਜਫਰ (ਮੀਰ) ਅਤੇ ਦਖਣ ਦਾ ਸਾਦਿਕ (ਮੀਰ) ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਹੈ।ਜਾਫਰ ਅਤੇ ਮੀਰ ਸਾਦਿਕ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਮੈਸੂਰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਲਾ ਗਿਆ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Jaques, Tony (2007). Dictionary of Battles and Sieges: A-E. Greenwood Publishing Group. ISBN 9780313335372.
- ↑ Mohammad Shah (2012), "Mir Jafar Ali Khan", in Sirajul Islam and Ahmed A. Jamal (ed.), Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh (Second ed.), Asiatic Society of Bangladesh
- ↑ Modern India by Dr. Bipin Chendra, a publication of National council of Educational Research and Training
- ↑ O`malley, L.S.S. Bihar And Orissa District Gazetteers Patna. Concept Publishing Company, 1924. ISBN 9788172681210.
- ↑ Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland (1852). Journal of the Royal Asiatic Society, Volume 13. University Press. pp. 123–.
- ↑ Ahsan, Syed Badrul (31 October 2005). "Iskandar Mirza, Ayub Khan, and October 1958". New Age. Dhaka. Archived from the original on 19 August 2007.
- ↑ Buyers, Christopher. "Murshidabad family information". The Royal Ark. Archived from the original on 25 April 2006.ਫਰਮਾ:Self-published source
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
