ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ
ਰਿਬਨ ਵਿਚ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਮੈਡਲ
ਕਿਸਮ	ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਾਗਰਿਕ
ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
ਵੱਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ	ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
ਰਿਬਨ
ਅੱਗੇ	ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਕਮਲ ਦੇ ਫੁੱਲ ਨੂੰ ਉਭਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਟੈਕਸਟ "ਪਦਮ" ਉੱਪਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ "ਵਿਭੂਸ਼ਣ" ਟੈਕਸਟ ਕਮਲ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਉਲਟਾ	ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਲੈਟੀਨਮ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੰਟੋ, "ਸਤਿਆਮੇਵ ਜਯਤੇ" (ਸੱਚ ਦੀ ਹੀ ਜਿੱਤ) ਦੇ ਨਾਲ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਥਾਪਿਤ	1954; 70 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ (1954)
ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ	1954 ਸਤਿੰਦਰ ਨਾਥ ਬੋਸ ਨੰਦਲਾਲ ਬੋਸ ਜ਼ਾਕਿਰ ਹੁਸੈਨ ਬਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਖੇਰ ਵੀ ਕੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮੈਨਨ ਜਿਗਮੇ ਦੋਰਜੀ ਵਾਂਗਚੁਕ
ਆਖਰੀ ਵਾਰ	2023 ਬਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੋਸ਼ੀ (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) ਜ਼ਾਕਿਰ ਹੁਸੈਨ ਐੱਸ. ਐੱਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦਿਲੀਪ ਮਹਾਲੇਨੇਬਸ (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ) ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਵਰਧਨ ਮੁਲਾਇਮ ਸਿੰਘ ਯਾਦਵ (ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ)
ਕੁੱਲ	325
ਵੈੱਬਸਾਈਟ	http://www.padmaawards.gov.in/
Precedence
ਅਗਲਾ (ਉੱਚਾ)	ਅਸ਼ੋਕ ਚੱਕਰ
ਅਗਲਾ (ਹੇਠਲਾ)	ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ
← ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ "ਪਹਿਲਾ ਵਰਗ" (ਕਲਾਸ I)

ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜਾ ਵੱਡਾ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨਮਾਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਦਕ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਪੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 2016 ਤੱਕ 294 ਨਾਗਰਿਕ ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਨਮਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਸਨਮਾਨ ਦਾ ਰੈਂਕ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। 2 ਜਨਵਰੀ 1954 ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਪੁਰਸਕਾਰ "ਬੇਮਿਸਾਲ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸੇਵਾ" ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਜਾਤ, ਕਿੱਤੇ, ਸਥਿਤੀ ਜਾਂ ਲਿੰਗ ਦੇ ਭੇਦਭਾਵ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਸਮੇਤ "ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਸੇਵਾ ਸਮੇਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਵਾਂ" ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਪਰ ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਸਾਲ 2019 ਤਕ, ਪੁਰਸਕਾਰ 307 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਰਾਂ ਮਰਨੋਂਪਰੰਤ ਅਤੇ 20 ਗੈਰ-ਨਾਗਰਿਕ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਹਰ ਸਾਲ 1 ਮਈ ਅਤੇ 15 ਸਤੰਬਰ ਦੌਰਾਨ, ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਗਠਿਤ ਪਦਮ ਪੁਰਸਕਾਰ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਸਾਰੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ, ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਉੱਤਮ ਸੰਸਥਾਨਾਂ, ਮੰਤਰੀਆਂ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਸਮੇਤ ਸੰਸਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਮੇਟੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਲਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸਿਫਾਰਸਾਂ ਸੌਂਪਦੀ ਹੈ। ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸਨਮਾਨ 1954 ਵਿੱਚ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਤਿੰਦਰ ਨਾਥ ਬੋਸ, ਨੰਦਲਾਲ ਬੋਸ, ਜ਼ਾਕਿਰ ਹੁਸੈਨ, ਬਾਲਾਸਾਹਿਬ ਗੰਗਾਧਰ ਖੇਰ, ਜਿਗਮੇ ਡੋਰਜੀ ਵੰਗਚੁਕ ਅਤੇ ਵੀ. ਕੇ. ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮੈਨਨ ਸਨ। 1954 ਦੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਵੇਲੇ ਮਰਨੋਂਉਪਰੰਤ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਨਵਰੀ 1955 ਵਿੱਚ ਇਸ ਨਿਯਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰ ਕੀਤੀ ਗਈ। "ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ", ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਸਿਵਲ ਸਨਮਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਜੁਲਾਈ 1977 ਤੋਂ ਜਨਵਰੀ 1980 ਅਤੇ ਅਗਸਤ 1992 ਤੋਂ ਦਸੰਬਰ 1995 ਤੱਕ ਦੋ ਵਾਰ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਮੁਅੱਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਇਨਾਮ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਅਤੇ ਮਿਲਿਆ ਹੋੋੋਇਆ ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪੀ ਐਨ ਹਕਸਰ, ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ, ਈਐਮਐਸ ਨੰਬਰਦੂਰੀਪੈਡ, ਸਵਾਮੀ ਰੰਗਾਨਾਥਨੰਦ, ਅਤੇ ਮਣੀਕੌਂਦਾ ਚਲਾਪਤੀ ਰਾਓ ਨੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਚੰਦ ਜੈਨ (2011) ਅਤੇ ਸ਼ਾਰਦ ਅਨੰਤਰਾਓ ਜੋਸ਼ੀ (2016) ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਇਨਾਮ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਆਮਟੇ ਨੇ ਆਪਣਾ 1986 ਦਾ ਇਨਾਮ 1991 ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ 25 ਜਨਵਰੀ 2019 ਨੂੰ ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਚਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ, ਤੇਜਨ ਬਾਈ, ਇਸਮੈਲ ਉਮਰ ਗੁਲੇਹ, ਅਨਿਲ ਮਨੀਭਾਈ ਨਾਈਕ, ਅਤੇ ਬਲਵੰਤ ਮਰੇਸ਼ਵਰ ਪੁਰਨਦਰੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 2 ਜਨਵਰੀ 1954 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਮ ਪਹਿਲਾ ਵਰਗ ਜੋ ਇਸ ਸਨਮਾਨ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਪਰ 1955 ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। 1977 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅਤੇ 1992 ਅਤੇ 1998 ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਸਨਮਾਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
2016 ਤੱਕ 294 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।^[1][2]

ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਚੱਕਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦਾ ਜਿਸ ਦਾ 1-3/8 ਇੰਚ ਵਿਆਸ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਕੰਵਲ ਦਾ ਫੁੱਲ ਉਕਰਿਆ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

1955 ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ 1-3/16 ਇੰਚ ਵਿਆਸ ਦੇ ਕਾਂਸੀ ਨਾਲ ਗੋਲਾਕਾਰ ਚਿਤਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਕੰਵਲ ਦਾ ਫੁਲ ਸਨਿਹਰੀ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਪੱਤੀਆ ਨਾਲ ਉਕਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਨੂੰ ਚਾਂਦੀ ਨਾਲ ਉਕਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

1957 ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਕਾਂਸੀ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਬਾਕੀ ਸਭ ਦੂਜੇ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

2 ਜਨਵਰੀ 1954 ਨੂੰ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਦੇ ਦਫਤਰ ਤੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਰਿਲੀਜ਼ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ-ਭਾਰਤ ਰਤਨ, ਸਰਵਉੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਅਤੇ ਤਿੰਨ-ਪੱਧਰੀ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ, "ਪਹਿਲਾ ਵਰਗ" ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। "(ਕਲਾਸ I)," ਦੂਸਰਾ ਵਰਗ "(ਕਲਾਸ II), ਅਤੇ" ਤੀਸਰਾ ਵਰਗ "(ਕਲਾਸ III), ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦਰਜੇ ਦੇ ਹਨ। 15 ਜਨਵਰੀ 1955 ਨੂੰ, ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਵੱਖ -ਵੱਖ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਵਰਗੀਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ: ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ, ਤਿੰਨ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ, ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਹੈ।

ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਹੋਰ ਨਿੱਜੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨਮਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਸਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜੁਲਾਈ 1977 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੌਥੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ, "ਨਿਕੰਮੇ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀਗਤ" ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 25 ਜਨਵਰੀ 1980 ਨੂੰ ਇਹ ਮੁਅੱਤਲੀ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। 1992 ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੁਬਾਰਾ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਚ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਜਨ-ਹਿੱਤ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦਾਇਰ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਇੱਕ 13 ਫਰਵਰੀ 1992 ਨੂੰ ਕੇਰਲਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਬਾਲਾਜੀ ਰਾਘਵਨ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹਾਈ ਕੋਰਟ (ਇੰਦੌਰ ਬੈਂਚ) ਵਿੱਚ 24 ਅਗਸਤ 1992 ਨੂੰ ਸੱਤਿਆ ਪਾਲ ਅਨੰਦ ਦੁਆਰਾ. ਦੋਵਾਂ ਪਟੀਸ਼ਨਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਆਰਟੀਕਲ 18 (1) ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੇ "ਸਿਰਲੇਖ" ਹੋਣ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਬੈਂਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਜੱਜ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ: ਏ ਐਮ ਅਹਿਮਦੀ ਸੀ ਜੇ, ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਬੀ ਪੀ ਜੀਵਨ ਰੈਡੀ, ਐਨ ਪੀ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਐਸ ਸਗੀਰ ਅਹਿਮ। 15 ਦਸੰਬਰ 1995 ਨੂੰ, ਸਪੈਸ਼ਲ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਬੈਂਚ ਨੇ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ ਕਿ "ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਅਤੇ ਪਦਮ ਪੁਰਸਕਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਆਰਟੀਕਲ 18 ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿਰਲੇਖ ਨਹੀਂ ਹਨ"।

ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਸਲ, ਕਿੱਤੇ, ਅਹੁਦੇ ਜਾਂ ਲਿੰਗ ਦੇ ਭੇਦ ਤੋਂ ਬਗੈਰ, "ਬੇਮਿਸਾਲ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸੇਵਾ" ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ "ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੇਵਾ ਸਮੇਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ", ਪਰੰਤੂ ਡਾਕਟਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਉੱਦਮਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। 1954 ਦੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਨਵਰੀ 1955 ਦੇ ਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸੋਧਿਆ ਗਿਆ। ਆਦਿਤਿਆ ਨਾਥ ਝਾ, ਗੁਲਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਸਦੀਕ ਅਤੇ ਵਿਕਰਮ ਸਾਰਾਭਾਈ 1972 ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਸਨਮਾਨਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਬਣ ਗਏ।

ਸਾਰੀਆਂ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ, ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾਵਾਂ, ਉੱਤਮ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਮੰਤਰੀਆਂ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀਆਂ, ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਅਤੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਤੋਂ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ. ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਸਮੇਤ ਸੰਸਦ ਦੇ. ਹਰ ਸਾਲ 1 ਮਈ ਅਤੇ 15 ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਬੁਲਾਈ ਗਈ ਪਦਮ ਪੁਰਸਕਾਰ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਵਾਰਡ ਕਮੇਟੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਲਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪਦੀ ਹੈ।

ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਹਰ ਸਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿ ਗਜ਼ਟ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਵਿੱਚ ਰਜਿਸਟਰਡ ਹੁੰਦੀ ਹੈ - ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ ਵਿਭਾਗ, ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਰਕਾਰੀ ਨੋਟਿਸਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਜ਼ਟ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਰੱਦ ਜਾਂ ਬਹਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਗਜ਼ਟ ਵਿੱਚ ਰਜਿਸਟਰਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਮਗੇ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਰਜਿਸਟਰ ਤੋਂ ਹਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੇ 1954 ਦੇ ਮੂਲ ਵੇਰਵੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਗਿਲਟ 1+3⁄8 ਇੰਚ (35 ਮਿਲੀਮੀਟਰ) ਵਿਆਸ ਦੇ ਬਣੇ ਇੱਕ ਚੱਕਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਰਿਮਸ ਹਨ। ਇੱਕ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਕਮਲ ਦੇ ਫੁੱਲ ਨੂੰ ਮੈਡਲ ਦੇ ਅਗਲੇ ਪਾਸੇ ਉਭਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ "ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ" ਮੈਡਲ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਕਿਨਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਕਮਲ ਦੇ ਉੱਪਰ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹੇਠਲੇ ਕਿਨਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਫੁੱਲਦਾਰ ਮਾਲਾ ਅਤੇ ਉੱਪਰਲੇ ਕਿਨਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿਖਰ ਤੇ ਇੱਕ ਕਮਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਪਾਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨੂੰ ਹੇਠਲੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ "ਦੇਸ਼ ਸੇਵਾ" ਪਾਠ ਦੇ ਨਾਲ ਉਲਟ ਪਾਸੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਡਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੁਲਾਬੀ ਰਿਬੈਂਡ 1+1⁄4 ਇੰਚ (32 ਮਿਲੀਮੀਟਰ) ਚੌੜਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚਿੱਟੀ ਲੰਬਕਾਰੀ ਰੇਖਾ ਦੁਆਰਾ ਦੋ ਬਰਾਬਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਨੂੰ ਸੋਧਿਆ ਗਿਆ। ਵਰਤਮਾਨ ਸਜਾਵਟ ਇੱਕ ਗੋਲਾਕਾਰ-ਆਕਾਰ ਵਾਲੀ ਕਾਂਸੀ ਟੋਨਡ ਮੈਡਲਿਅਨ 1+3⁄4 ਇੰਚ (44 ਮਿਲੀਮੀਟਰ) ਵਿਆਸ ਅਤੇ 1⁄8 ਇੰਚ (3.2 ਮਿਲੀਮੀਟਰ) ਮੋਟੀ ਹੈ. 1+3-16 ਇੰਚ (30 ਮਿਲੀਮੀਟਰ) ਵਾਲੇ ਵਰਗ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਕੇਂਦਰੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਗਏ ਪੈਟਰਨ ਨੂੰ ਪੈਟਰਨ ਦੇ ਹਰੇਕ ਬਾਹਰੀ ਕੋਣ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਨੋਕ ਨਾਲ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਸਜਾਵਟ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ 1+1⁄16 ਇੰਚ (27 ਮਿਲੀਮੀਟਰ) ਵਿਆਸ ਦੀ ਇੱਕ ਉਭਰੀ ਗੋਲਾਕਾਰ ਜਗ੍ਹਾ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਕਮਲ ਦਾ ਫੁੱਲ ਮੈਡਲ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਉਭਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ "ਪਦਮ" ਪਾਠ ਉੱਪਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕਮਲ ਦੇ ਹੇਠਾਂ "ਵਿਭੂਸ਼ਣ" ਪਾਠ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਦਰਸ਼ "ਸਤਿਯਮੇਵ ਜਯਤੇ" (ਸੱਚ ਦੀ ਇਕੱਲੀ ਜਿੱਤ) ਦੇ ਨਾਲ ਉਲਟ ਪਾਸੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ, ਹੇਠਲੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੇ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਿਨਾਰਾ, ਕਿਨਾਰੇ. ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਚਿੱਟੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਗਿਲਟ ਦੇ "ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ" ਪਾਠ ਹਨ. ਮੈਡਲ ਨੂੰ ਗੁਲਾਬੀ ਰਿਬੈਂਡ 1+1⁄4 ਇੰਚ (32 ਮਿਲੀਮੀਟਰ) ਚੌੜਾਈ ਨਾਲ ਮੁਅੱਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਮੈਡਲ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟ ਪਹਿਨਣ ਦੀ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਮੈਡਲ ਨੂੰ ਚੌਥਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੈਡਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਤਨ, ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ, ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ, ਅਤੇ ਪਰਮ ਵੀਰ ਚੱਕਰ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਲੀਪੁਰ ਮਿੰਟ, ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿਖੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਤੇਂਦਰ ਨਾਥ ਬੋਸ, ਨੰਦਲਾਲ ਬੋਸ, ਜ਼ਾਕਿਰ ਹੁਸੈਨ, ਬਾਲਾਸਾਹਿਬ ਗੰਗਾਧਰ ਖੇਰ, ਵੀ ਕੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਮੈਨਨ ਅਤੇ ਜਿਗਮੇ ਦੋਰਜੀ ਵਾਂਗਚੁਕ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1954 ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 2020 ਤੱਕ, ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ 314 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਸਤਾਰਾਂ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਅਤੇ 21 ਗੈਰ-ਨਾਗਰਿਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੁਝ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਅਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ; ਪੀ ਐਨ ਹਕਸਰ, ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ, ਈਐਮਐਸ ਨੰਬੂਦਿਰੀਪਦ, ਸਵਾਮੀ ਰੰਗਨਾਥਨੰਦਾ, ਅਤੇ ਮਨੀਕੋਂਡਾ ਚਾਲਪਤੀ ਰਾਓ ਨੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਲਕਸ਼ਮੀ ਚੰਦ ਜੈਨ (2011) ਅਤੇ ਸ਼ਰਦ ਅਨੰਤਰਾਓ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਜੋਸ਼ੀ (2016) ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ,ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਆਮਟੇ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ 1986 ਦਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 25 ਜਨਵਰੀ 2020 ਨੂੰ, ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ: ਜਾਰਜ ਫਰਨਾਂਡੀਜ਼, ਅਰੁਣ ਜੇਤਲੀ, ਅਨੇਰੂਦ ਜੁਗਨਾਥ , ਮੈਰੀ ਕਾਮ, ਛੰਨੂੰਲਾਲ ਮਿਸ਼ਰਾ, ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ, ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵੇਸ਼ ਤੀਰਥਾ ਹਨ।

• ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਸਨਮਾਨ (1954-59)
• ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਸਨਮਾਨ (1960-69)
• ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਸਨਮਾਨ (1970-79)
• ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਸਨਮਾਨ (1980-89)
• ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਸਨਮਾਨ (1990-99)
• ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਸਨਮਾਨ (2000-09)
• ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਸਨਮਾਨ (2010-19)
• ਭਾਰਤ ਰਤਨ
• ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ
• ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ
• Padma Awards at Government of India website
• "This Year's Padma Awards announced". Ministry of Home Affairs. 25 January 2010.
• "Padma Awards". Ministry of Communications and Information Technology.
• "Padma Awards Directory (1954–2007)" (PDF). Ministry of Home Affairs. 2007-05-30. Archived from the original (PDF) on 2009-04-10. Retrieved 2013-09-22. ((cite web)): Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
• "Padma Awards Announced (2012)". Press and Information Bureau, Government of India. Retrieved 25 January 2012.

ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੀਡੀਆ ਹੈ।

• ਅਧਿਕਾਰਿਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ
• "Awards & Medals". Ministry of Home Affairs (India). 14 September 2015. Retrieved 22 October 2015.