Cipactlichthys Status: Uitgestorven Fossiel voorkomen: Vroeg-Krijt
Cipactlichthys scutatus, specimen IGM.6606
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Superklasse: Osteichthyes (Beenvisachtigen) Klasse: Actinopterygii (Straalvinnigen) Orde: Halecomorphi
Geslacht
Cipactlichthys Brito & Alvarado-Ortega, 2013
Typesoort
Cipactlichthys scutatus
Holotype IGM.6605 van Cipactlichthys scutatus
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Cipactlichthys op Wikispecies
Portaal    Biologie Vissen

Cipactlichthys^[1] is een geslacht van uitgestorven holosteïde straalvinnige beenvissen uit het Vroeg-Krijt van Mexico. De enige benoemde soort is Cipactlichthys scutatus.

Cipactlichthys scutatus is bekend van twee fossielen die zijn ontdekt in de Tlayua-formatie nabij de stad Tepexi de Rodríguez uit het Albien (Vroeg-Krijt) van Puebla, Mexico, geïnterpreteerd als een epicontinentale mariene afzetting. Vanwege de hoge kwaliteit van de conservering en de overvloed aan visfossielen, wordt de formatie beschouwd als een van de belangrijkste bronnen van Krijtvissen in Mexico.

De geslachtsnaam is een combinatie van Cipactli, het mythologische Azteekse zeemonster waarvan wordt gezegd dat het deels vis en deels reptiel is, en ichthys, Grieks voor 'vis'. Het specifieke epitheton, ofwel de soortaanduiding, scutatus is Latijn voor 'beschermd door een schild', verwijzend naar de grote dorsale en ventrale schubben, dus die op de rug en de buik.

Het holotype is IGM.6605, een volledig skelet platgedrukt op een plaat. Toegewezen is specimen IGM.6606 een tweede volledig skelet.

Cipactlichthys is een langwerpige vis, ongeveer dertien centimeter in totale lengte of tien centimeter in standaardlengte. De huidbeenderen en schubben zijn bedekt met ganoïne en versierd met knobbeltjes en ribbels. De kaak strekt zich uit tot achter het achterste uiteinde van de oogkas. De borstvinnen zijn relatief lang, waarbij de eerste straal zich uitstrekt tot aan de voorste rand van de buikvinnen. De staartvin is gevorkt en homocercaal (bovenste en onderste lobben van gelijke lengte). De rugvin bevat minimaal acht vinstralen. De anaalvin is groter dan de rugvin en draagt ook minstens acht stralen. De schubben variëren sterk in grootte en vorm, met een reeks grote plaatachtige schubben langs de dorsale en ventrale middenlijn achter de dorsale en anale vin.

Cipactlichthys is geclassificeerd in de clade Halecomorphi vanwege het bezit van een halvemaanvormig preoperculum en de betrokkenheid van het symplectische bot bij de kaakarticulatie. Het is echter nog niet toegewezen aan een orde of familie, maar wordt beschouwd als een halecomorf van onzekere plaatsing (incertae sedis). De enige levende halecomorf is Amia calva, maar deze groep heeft een divers fossielenbestand. Een fylogenetische analyse plaatste Cipactlichthys als zuster van een clade met Amiiformes en de orde Ionoscopiformes.