आर्यभट
 पुणेय् आर्यभटया मूर्ति ४७६-५५० | |
| बुगु | 0 डिसेम्बर सन् 476 अश्मक, महाराष्ट्र, भारत |
|---|---|
| मदुगु | 0 डिसेम्बर 550 (आयु 74) |
| थाय्-बाय् |  भारत |
| दे | भारतीय |
| ज्यायागु ख्य: | प्राचीन गणितज्ञ, ज्योतिष्विद, खगोलज्ञ |
| स्वापु दुगु गुथि/ज्यास: | नालंदा विश्वविद्यालय |
| नांजागु ज्याखं | आर्यभटीय , आर्यभट्ट सिद्धांत, पाईया अन्वेषण |
| धर्म | हिन्दू |
आर्यभट (४७६-५५०) प्राचीन भारतया छम्ह महान ज्योतिषविद् व गणितज्ञ ख। वय्कलं आर्यभटीय ग्रन्थया रचना यानादिल गुकिलि ज्योतिषशास्त्रया यक्व सिद्धान्त प्रतिपादन दु। थ्व ग्रन्थय् वय्कलं थःगु जन्मस्थान कुसुमपुर व जन्मकाल शक संवत् २९८ च्वगु दु। बिहारया वर्तमान पटनाया प्राचीन नां कुसुमपुर ख तर आर्यभटया कुसुमपुर दक्षिणय् दूगु खँ आ वया करिब सिद्ध जुइ धुंकल।
छगू मेगु मान्यता कथं वय्कःया जन्म महाराष्ट्रया अश्मक देय्य् जूगु ख। वय्कःया वैज्ञानिक ज्या राजधानीय् बांलाक्क जुइफैगुलिं वय्कः कुसुमपुरय् च्वना राजसान्निध्यय् थःगु रचना पूवंका दिल।
कृति
[सम्पादन]आर्यभटं च्वयातःगु स्वंगु ग्रन्थया जानकारी उपलब्ध दु। थ्व स्वंगु ग्रन्थ दशगीतिका, आर्यभट्टीय व तंत्र ख। विज्ञकथं वय्कलं छगू मेगु ग्रन्थ 'आर्यभट्ट सिद्धान्त' नं च्वगु दु। थ्व ईले थ्व सफूया ३४ श्लोक जक्क उपलब्ध दु। वय्कःया थ्व ग्रन्थ ७गु शताब्दीइ यक्व छ्येलातःगु खने दु। थ्व ग्रन्थ गथे जुया लुप्त जुवन धैगु विषयय् निश्चित जानकारी मदु।[१]
वय्कलं आर्यभटीय नांया महत्वपूर्ण ज्योतिष ग्रन्थ च्वयादिल गुकिलि वर्गमूल, घनमूल, सामानान्तर श्रेणी व विभिन्न प्रकारया समीकरणतेत वर्णन यानातःगु दु। वय्कलं थःगु आर्यभट्टीय नांया ग्रन्थय् कुल ३ पृष्ठ सीकिगु ३३ श्लोकय् गणितविषयक सिद्धान्त व ५ पृष्ठय् ७५ श्लोकय् खगोल-विज्ञान विषयक सिद्धान्त व थुकियात मालिगु यन्त्रयागु निरूपण यानादिल।[२] आर्यभट्ट नं थःगु थ्व चिधंगु ग्रन्थय् थः स्वया न्ह्य व लिपाया सिद्धान्ततेगु निंतिं नं क्रान्तिकारी अवधारणा ब्वयादिल।
आर्यभटया योगदान
[सम्पादन]भारतया इतिहासय् 'गुप्तकाल' वा 'सुवर्णयुग'य् मगधय् नालन्दा विश्वविद्यालय दयाच्वन। छगू प्राचीन श्लोककथं आर्यभट नालन्दा विश्वविद्यालयया कुलपति ख।
आर्यभटया सिद्धान्तया भारतीय गणित, खगोल, ज्योतिष व हलिमया ज्योतिष सिद्धान्तय् तःधंगु प्रभाव दु। भारतय् दक्ले अप्व प्रभाव केरल प्रदेशया ज्योतिष परम्पराय् दु। आर्यभट भारतीय गणितज्ञय् दक्ले महत्वपूर्ण स्थान तयादि। वय्कलं १२० आर्याछंदोंय् ज्योतिष शास्त्रया सिद्धान्त व वनाप सम्बन्धित गणितया सूत्ररूप थःगु आर्यभटीय ग्रन्थय् च्वयादिल।
भारतीय विज्ञ कथं वय्कलं आर्किमिडिज स्वया बांलाक्क व प्रिसाइज्ली पाईया मानयात निरूपित यानादिल{Ref_label|मान|क|none))। नापं वय्कलं खगोलविज्ञानय् दक्ले न्हापा दसुनापं घोषित यानादिल कि पृथ्वी थःगु धुरीइ चाहिली।[ख]
ज्योतिषय् वय्कलं सत्ययुग, त्रेता, द्वापर व कलियुगयात समान धयादिल। वय्कःकथं छगू कल्पय् १४ मन्वन्तर व छगू मन्वन्तरय् ७२ महायुग (चतुर्युग) व छगू चतुर्युगय् सत्ययुग, द्वापर, त्रेता व कलियुगयात समान धका धयादिल।
आर्यभट कथं छुं नं वृत्तया परिधि व व्यासया सम्बन्ध ६२८३२ : २०००० वै। थ्व हिसाब प्यंगु फुतितक्क पाय्छि जु।
आर्यभटं तःधंगु ल्याखँया आखःया पुचःयात निरूपित यायेत वैज्ञानिक विधि छ्येलादिगु खने दु।
ज्याया दसु
[सम्पादन] क. ^ चतुरधिकं शतमष्टगुणं द्वाषष्टिस्तथा सहस्राणाम।
अयुतद्वयविष्कम्भस्यासन्नो वृत्त-परिणाहः।। (आर्यभटीय, गणितपाद, श्लोक १०)
ख. ^ अनुलोमगतिर्नौस्थः पश्यत्यचलं विलोमगं यद्वत्।
अचलानि भानि तद्वत् समपश्चिमगानि लंकायाम्।।(आर्यभटीय, गोलपाद, श्लोक 9)
(अर्थ-नाउय् च्वना च्वम्ह मनु प्रवाहनाप न्ह्यःने वनेबिले व मनुयात सिमा, लोंह, च्वका आदि उल्टा गतिइ वनाच्वंगु थें च्वनि। अथे हे गतिमान पृथ्वीइ स्थिर नक्षत्र नं उल्टा गतिइ वनाच्वंगु खने दै।)
लिधंसा
[सम्पादन] |
विकिमिडिया मंका य् थ्व विषय नाप स्वापु दुगु मिडिया दु: आर्यभट |
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
