For faster navigation, this Iframe is preloading the Wikiwand page for Semitiku.

Semitiku

Dan l-artiklu għandu bżonn jiġi wikifikat biex jaqbel mal-istandard tal-Wikipedija. B'mod partikolari, dan l-artiklu huwa nieqes minn referenzi għal sorsi esterni li jivverifikaw il-fatti u perspettivi dwar is-suġġett. Jekk jogħġbok għin biex ittejjeb dan l-artiklu skont il-konvenzjonijiet tal-Wikipedija.

Is-Semitiku mhuwiex ilsien wieħed iżda grupp ta' ilsna mitkellma mill-popli tal-Lvant Nofsani, f'partijiet tal-Afrika u fil-gżejjer Maltin.

Oriġini tal-Kelma

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-kelma semitiku ġejja minn Sem, bin Noè (ara Ġenesi 10, 21-31; 11, 10-26). Ismu ntgħażel biex ifisser dawk il-popli li jissejħu ulied Sem fil-Bibbja, is-Semiti. L-ewwel art tas-Semiti kienet il-Peniżola Għarbija. Madwar 3000 sena qK is-Semiti bdew jemigraw lejn artijiet iżjed fertili u tħalltu man-nies tal-Fertile Crescent, jiġifieri l-Mesopotamja, is-Sirja u l-Palestina. Fost dawn insibu l-Akkadej, l-Amurrin (Babiloniżi, Kananej u Feniċi), il-Lhud, l-Assirjani, l-Aramej u l-Kaldej. Gruppi oħra qasmu l-Baħar l-Aħmar għall-Etijopja. Ir-rebħiet tal-Għarab fil-bidu tal-Medju Evu ferrxu l-influwenza semitika mill-Persja, tul l-Għarabja ta' Fuq sa Spanja.

Iċ-Ċiviltà Semitika

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-kontribut li taw is-Semiti liċ-ċiviltà kien wieħed kbir. It-tliet reliġjonijiet monoteistiċi kbar: il-Ġudaiżmu, il-Kristjaneżmu u l-Islam, bdew kollha fost dawn il-popli. Fil-qasam lingwistiku kienu s-Semiti li vvintaw l-alfabett - sett żgħir ta' sinjali biex jinkitbu l-kliem u l-ismijiet kollha ta' lingwa.

Għalkemm ħafna drabi nħalltu r-razza tal-bnedmin mal-lingwa li jitkellmu, dan ma għandux isir dejjem. Hekk il-Maltin aktarx li bħala razza huma aktar Ewropej minkejja li l-ilsien li jitkellmu huwa semitiku.

Ilsna Semitiċi

[immodifika | immodifika s-sors]

B'kollox insibu madwar sebgħin ilsien semitiku. Hemm ilsna semitiċi li ilhom mijiet ta' snin li spiċċaw u baqa' biss tifkira tagħhom fil-kitba, bħal fil-każ tal-Feniċju, li dak li nafu dwaru nafuh minn skrizzjonijiet minquxa fil-ġebel jew bronż. L-ilsien Lhudi kien spiċċa bħala lsien mitkellem, iżda fis-seklu għoxrin, il-Lhud reġgħu qajmuh, għalkemm huwa xi ftit differenti minn kif kien fi żmien il-profeti.

Waħda mill-karatteristiċi tal-ilsna semitiċi hija li dawn huma mibnija fuq it-trilitteriżmu jew aħjar is-sistema trikonsonantali. Il-biċċa l-kbira tal-kliem hu mibni madwar tliet konsonanti li dejjem iżommu l-pożizzjoni tagħhom u li madwarhom iduru jew jitbiddlu l-vokali u xi drabi jiżdiedu wkoll xi konsonanti. Il-qrubija bejn l-ilsna semitiċi jidher fil-fatt li l-istess għerq ikun jinstab f'dawn il-lingwi. Ngħidu aħna, l-għerq slm, jinstab fl-Assiro-Babiloniż, fil-Lhudi (shalom), fl-Aramajk, fl-Għarbi (salam), fil-Malti (sliem) u f'ilsna oħra.

Il-familja kbira tal-ilsna semitiċi tinqasam fi friegħi, li bejn wieħed u ieħor, huma dawn:

  1. Is-Semitiku tal-Lvant, irrapreżentat mill-ilisen Assiro-Babiloniż, jew l-Akkadiku. L-eqdem ilsien semitiku, bl-eqdem letteratura semitika. L-Akkadiku kien mitkellem fil-Mesopotamja bejn it-3000 sena qK u s-600-400 qK, u baqa' jintuża fil-kitba sa l-ewwel seklu wK.
  2. Is-Semitiku tal-Majjistral jinkludi l-Lhudi qadim u modern; ilsna qodma bħall-Ugaritiku u l-Feniċju, u l-Aramajk li jinkludi s-Sirjak.
  3. Is-Semitiku tan-Nofs Inhar jinkludi l-Għarbi kollu, kemm dak Klassiku tal-Koran (Quran) kif ukoll id-diversi djaletti Għarab, fosthom il-Malti. F'dan il-grupp insibu wkoll l-Etjopiku, li fih l-ilsien klassiku magħruf bħala Geż, u ilsna moderni bħall-Amariku, l-ilsien uffiċjali tal-Etijopja.

L-element Semitiku fl-ilsien Malti

[immodifika | immodifika s-sors]

Minkejja li l-Malti tħallat ħafna mal-Isqalli, it-Taljan u l-Ingliż, baqagħlu ħafna kliem semitiku u strutturi semitiċi.

Fost l-iktar kategoriji ta' kliem li għadhom prinċipalment semitiċi insibu:

  1. Il-Pronomi Personali u Demonstrattivi (Jien, int, huwa, eċċ./dik, dan, dawk , eċċ.)
  2. Il-Prepożizzjonijiet (bi, fi, ta', ma', eċċ.)
  3. Il-Konġunzjonijiet (u, imma, jew, eċċ.)
  4. L-Avverbji (hawn, hemm, xejn, kollox, eċċ.)
  5. Natura (baħar, sema, ħamrija, wied, ilma, għolja, riħ, ragħad, sħab, nixxiegħa, xita, beraq, eċċ.)
  6. Ismijiet ta' annimali, ħut, għasafar u insetti (kelb, baqra, ħmar, nagħġa, mogħża, werżieq, nemusa, nemla, naħla, dubbiena, ħuttafa, seqer, eċċ.)
  7. Ismijiet ta' siġar, xtieli, ħxejjex u fjuri (dulliegħ, bettieħ, ħjar, qargħa, ħass, ħarrub, ballut, żebbuġ, luq, tin, ħabaq, tewm, sagħtar, ward, lellux, eċċ.)
  8. L-istaġuni u l-jiem tal-ġimgħa (sajf, rebbiegħa, it-Tnejn, il-Ħamis, eċċ.)
  9. Ikel u Xorb (ħobż, ħalib, laħam, inbid, għaġin, ilma, eċċ.)
  10. Anatomija tal-ġisem (id, għonq, sieq, għadam, demm, qalb, fwied, eċċ.)
  11. Snajja' u Għodod (ħaddied, ħajjat, naġġar, bennej, musmar, moħriet, mgħażqa, eċċ.)
  12. Minerali u oġġetti materjali (fidda, deheb, ħadid, ġild, ħġieġ, rħam, eċċ.)
  13. Qraba u ħbieb (omm, oħt, iben, mara, raġel, ħaten, eċċ.)
  14. In-Numri (wieħed, erbgħa, mija, elf, xejn, kollox, eċċ.)
  15. L-Ilwien (iswed, aħamr, abjad, isfar, aħdar, ikħal, iżraq, eċċ.)
  16. Navigazzjoni (ġifen, qlugħ, moqdief, mirkeb, dgħajsa, eċċ.)
  17. Bini (dar, bejt, knisja, swar, misraħ, bitħa, setaħ, eċċ.)
  18. Ħwejjeġ tad-dar (bieb, mejda, senduq, bieqja, muftieħ, mgħarfa, eċċ.)
  19. Edukazzjoni (ktieb, qari, għadd, għalliem, kelma, għerf, eċċ.)
{{bottomLinkPreText}} {{bottomLinkText}}
Semitiku
Listen to this article

This browser is not supported by Wikiwand :(
Wikiwand requires a browser with modern capabilities in order to provide you with the best reading experience.
Please download and use one of the following browsers:

This article was just edited, click to reload
This article has been deleted on Wikipedia (Why?)

Back to homepage

Please click Add in the dialog above
Please click Allow in the top-left corner,
then click Install Now in the dialog
Please click Open in the download dialog,
then click Install
Please click the "Downloads" icon in the Safari toolbar, open the first download in the list,
then click Install
{{::$root.activation.text}}

Install Wikiwand

Install on Chrome Install on Firefox
Don't forget to rate us

Tell your friends about Wikiwand!

Gmail Facebook Twitter Link

Enjoying Wikiwand?

Tell your friends and spread the love:
Share on Gmail Share on Facebook Share on Twitter Share on Buffer

Our magic isn't perfect

You can help our automatic cover photo selection by reporting an unsuitable photo.

This photo is visually disturbing This photo is not a good choice

Thank you for helping!


Your input will affect cover photo selection, along with input from other users.

X

Get ready for Wikiwand 2.0 🎉! the new version arrives on September 1st! Don't want to wait?