१९८९ लोकसभा निवडणुका
general election in India | |||
| माध्यमे अपभारण करा | |||
 विकिपीडिया | |||
| प्रकार | भारतीय सार्वत्रिक निवडणुका | ||
|---|---|---|---|
| स्थान | भारत | ||
| कार्यक्षेत्र भाग | भारत | ||
| तारीख | नोव्हेंबर २२, इ.स. १९८९, नोव्हेंबर २६, इ.स. १९८९ | ||
| मागील. | |||
| पुढील | |||
| यशस्वी उमेदवार | |||
| उमेदवार | |||
| |||
 | |||
१९८९ मधील लोकसभा निवडणुका ह्या २२ आणि २६ नोव्हेंबर १९८९ रोजी नवव्या लोकसभेचे सदस्य निवडण्यासाठी झाल्या.[१] राजीव गांधी यांच्या नेतृत्वाखालील विद्यमान भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (इंदिरा) सरकारने लोकसभेतील सर्वात मोठा पक्षाचा आपला जनादेश गमावला.[२][३] दुसऱ्या क्रमांकाच्या जनता दलाचे नेते व्ही.पी. सिंह यांना भारताच्या राष्ट्रपतींनी सरकार स्थापन करण्यासाठी आमंत्रित केले होते. सीपीआय(एम) च्या नेतृत्वाखालील भारतीय जनता पक्ष आणि कम्युनिस्ट पक्षांच्या बाहेरील पाठिंब्याने सरकार स्थापन झाले.[२] व्ही.पी. सिंह यांनी २ डिसेंबर १९८९ रोजी भारताचे सातवे पंतप्रधान म्हणून शपथ घेतली.
पार्श्वभूमी
[संपादन]मागील लोकसभेचा पाच वर्षांचा कार्यकाळ पूर्ण झाल्यानंतर १९८९ च्या भारतीय सार्वत्रिक निवडणुका झाल्या. राजीव गांधींनी गेल्या निवडणुकीत ४१४ जागांच्या अभूतपूर्व विजयाने (प्रामुख्याने त्यांच्या आईच्या हत्येमुळे झालेल्या दुःखामुळे) शेवटची निवडणूक जिंकली असली तरीही, या निवडणुकीत त्यांना त्यांच्या शासनावरील घोटाळ्यांचा आरोपाचा सामना करावा लागला.
बोफोर्स घोटाळा, १९८४ च्या भोपाळ दुर्घटनेत सामील असलेल्या आदिल शहरयारला वाचवण्याचा गांधींचा कथित प्रयत्न, शाहबानो प्रकरणाच्या पार्श्वभूमीवर मुस्लिम तुष्टीकरणाचे आरोप, आसाममधील वाढती बंडखोरी, पंजाबमधील बंडखोरी, श्रीलंकेतील यादवी युद्धात भारतीयांचा सहभाग; अश्या काही समस्या होत्या ज्या त्यांच्या सरकारकडे बोट रोखून होत्या. राजीव यांचे सर्वात मोठे टीकाकार विश्वनाथ प्रताप सिंग होते, ज्यांच्याकडे सरकारमध्ये अर्थ मंत्रालय आणि संरक्षण मंत्रालयाची खाती होती.
परंतु सिंग यांची लवकरच मंत्रिमंडळातून हकालपट्टी करण्यात आली आणि त्यानंतर त्यांनी काँग्रेस आणि लोकसभेच्या सदस्यत्वाचा राजीनामा दिला. त्यांनी अरुण नेहरू आणि आरिफ मोहम्मद खान यांच्यासोबत जनमोर्चा पक्ष काढला आणि अलाहाबादमधून अपक्ष खासदार म्हणून पुन्हा लोकसभेत प्रवेश केला.[४]
सिंग यांनी जनता दल, सरतचंद्र सिन्हा यांचा काँग्रेस (समाजवादी), एनटी रामाराव यांचा टीडीपी, एम. करुणानिधी यांचा द्रमुक आणि प्रफुल्ल महंत यांचा एजीपी यांचा समावेश करून राष्ट्रीय आघाडीची स्थापना केली. राष्ट्रीय आघाडीला भारतीय जनता पक्ष (लालकृष्ण अडवाणी) आणि मार्क्सवादी कम्युनिस्ट (ज्योती बसू) यांचा बाहेरून पाठिंबा मिळाला.
काँग्रेस पक्षावरील मुस्लिम तुष्टीकरणाचे आरोप दूर करण्यासाठी, राजीव गांधी यांनी १९८६ मध्ये अयोध्येतील विवादित बाबरी मशिदीचे दरवाजे उघडण्याचे पाऊल उचलले, [५] ज्यामुळे अनवधानाने जागेवरील विवादाबद्दल लोकांमध्ये जागरूकता वाढली. मशीद पाडल्यानंतर त्या ठिकाणी हिंदू मंदिर बांधण्याच्या निवडणुकीतील आश्वासनामुळे भाजपला देशातील हिंदू बहुसंख्य लोकांकडून मोठा पाठिंबा मिळू शकला.
वाढत्या अशांतता आणि बोडोंच्या बंडामुळे आसाममध्ये मतदान झाले नाही, ज्याची परिणती गोहपूर येथे ५३५ लोकांच्या हत्याकांडात झाली. शिवाय, गोवा, दमण आणि दीव या केंद्रशासित प्रदेशाचे गोवा आणि दमण आणि दीवमध्ये विभाजन करण्यात आले आणि गोव्याने २ जागा राखून ठेवल्या आणि दमण आणि दीवाअठी १ जागा मिळाली. अशा प्रकारे लोकसभेच्या एकूण जागा १ ने वाढून एकूण ५४३ झाल्या. आसाममध्ये कधीही निवडणूक झाली नसल्याने या निवडणुकीत लढवलेल्या एकूण जागा ५२९ पर्यंत होत्या.
निकाल
[संपादन]
| राजकीय पक्ष | मते | जागा | |
|---|---|---|---|
| भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस | 118894702 | १९७ | |
| जनता दल | 53518521 | १४३ | |
| भारतीय जनता पक्ष | 34171477 | ८५ | |
| भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष (मार्क्सवादी) | 19691309 | ३३ | |
| भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष | 7734697 | १२ | |
| अखिल भारतीय अण्णा द्रविड मुन्नेत्र कळघम | 4518649 | ११ | |
| शिरोमणी अकाली दल (सिमरनजीत सिंग मान) | 2318872 | ६ | |
| क्रांतिकारी समाजवादी पक्ष | 1854276 | ४ | |
| अखिल भारतीय फॉरवर्ड ब्लॉक | 1261310 | ३ | |
| झारखंड मुक्ति मोर्चा | 1032276 | ३ | |
| बहुजन समाज पक्ष | 6213390 | ३ | |
| जम्मू आणि काश्मीर नॅशनल कॉन्फरन्स | 71194 | ३ | |
| तेलुगू देशम पक्ष | 9909728 | २ | |
| इंडियन युनियन मुस्लिम लीग | 974234 | २ | |
| इंडियन पीपल्स फ्रंट | 737551 | १ | |
| केरळ काँग्रेस (मणी) | 352191 | १ | |
| सिक्किम संग्राम परिषद | 91608 | १ | |
| भारतीय काँग्रेस (समाजवादी) – सरतचंद्र सिन्हा | 978377 | १ | |
| ऑल इंडिया मजलिस-ए-इत्तेहादुल मुस्लिमीन | 617376 | १ | |
| शिवसेना | 339426 | १ | |
| गोरखा नॅशनल लिबरेशन फ्रंट | 435070 | १ | |
| मार्क्सवादी समन्वय समिती | 247013 | १ | |
| अखिल भारतीय हिंदू महासभा | 217514 | १ | |
| महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्ष | 116392 | १ | |
| अपक्ष | 15,793,781 | १२ | |
| द्रविड मुन्नेत्र कळघम | 7196099 | ० | |
| नामांकित अँग्लो-इंडियन | - | २ | |
| वैध मते | 300,776,423 | ५३१ | |
| अवैध मते | 8,274,072 | - | |
| एकूण मते | 309,050,495 | - | |
| वैध मतदार | 498,906,129 | - | |
नंतरचे परिणाम
[संपादन]जनता दलाचे प्रमुख असलेले व्ही.पी. सिंग यांना भाजप आणि सीपीआय(एम) च्या बाहेरील पाठिंब्यासह राष्ट्रीय आघाडी सरकारचे नेते म्हणून निवडण्यात आले.[७] २३ ऑक्टोबर १९९० रोजी अयोध्येतील बाबरी मशिदीच्या ठिकाणी निघालेली राम रथ यात्रा रोखण्यासाठी बिहारचे मुख्यमंत्री लालू प्रसाद यादव यांनी समस्तीपूरमध्ये अडवाणींना अटक करण्याच्या निर्णयाला सिंग यांनी पाठिंबा दिल्याने युती तुटली. या घटनेनंतर भाजपने सिंग सरकारला दिलेला पाठिंबा काढून घेतला, ज्यामुळे त्यांना ७ नोव्हेंबर १९९० रोजी संसदीय विश्वासाचे मत गमावावे लागले.[८]
चंद्रशेखर यांनी ६४ खासदारांसह जनता दलापासून फारकत घेतली आणि १९९० मध्ये समाजवादी जनता पक्षाची स्थापना केली. त्यांना काँग्रेस कडून बाहेरून पाठिंबा मिळाला आणि ते भारताचे ८ वे पंतप्रधान बनले. चंद्रशेखर सरकार राजीव गांधी यांच्यावर हेरगिरी करत असल्याचा आरोप करून काँग्रेस ने पाठिंबा काढून घेतल्यानंतर अखेर २१ जून १९९१ रोजी त्यांनी राजीनामा दिला.
संदर्भ
[संपादन]- ^ "INDIA: Parliamentary elections Lok Sabha, 1989". Inter-Parliamentary Union. 22 February 2017 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 26 April 2009 रोजी पाहिले.
- ^ a b Krishna, India since Independence (2011).
- ^ Sumeda (2024-04-06). "How the 1989 Lok Sabha election changed Indian politics". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. 2024-05-19 रोजी पाहिले.
- ^ Philip, A. J. (7 September 2006). "Opinion: A gentleman among politicians". 13 October 2006 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 1 January 2016 रोजी पाहिले.
- ^ Staff, T. N. M. (2024-01-03). "How Rajiv Gandhi fell for bad advice to open Babri Masjid locks in 1986". The News Minute (इंग्रजी भाषेत). 2024-06-16 रोजी पाहिले.
- ^ ECI
- ^ "V. P. Singh: Prime Minister of India who tried to improve the lot of the poor". The Independent. 19 December 2008. 1 May 2022 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 6 October 2017 रोजी पाहिले.
- ^ "India's Cabinet Falls as Premier Loses Confidence Vote, by 142–346, and Quits". The New York Times. 8 November 1990. 11 July 2018 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 6 October 2017 रोजी पाहिले.
| सार्वत्रिक निवडणुका | |
|---|---|
| राज्यांतील निवडणुका |
|
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
