ဓနေၚ်
မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ
လောက:	Plantae
(unranked):	Angiosperms
(unranked):	Eudicots
(unranked):	Rosids
လၟေင်ဂကူ:	Fabales
ဇာတ်ဂကူ:	Fabaceae
ဗဳဇဂကူ:	'Archidendron'
လစှ်ေဂကူ:	''A. pauciflorum''
ယၟုရုက္ခဗေဒ
Archidendron pauciflorum (Benth.) I.C.Nielsen
ယၟုတၞဟ်
Archidendron jiringa Pithecellobium jiringa Pithecellobium lobatum

ဓနေၚ် (အၚ်္ဂလိက်: Djenkol Bean) နကဵုယၟု သိပ္ပံ (Archidendron pauciflorum) ဝွံ ဒှ်ဂကူတၞံဆု မၞုံကဵုပ္ကဴ မလုပ်အဝေါင်တၞောဝ် ဂကူသတ်ဒကောင် Fabaceae ရ၊၊ တမ်မူလဍေဟ်ဂှ် ကၠုင်နူ အာရှဒိုဟ်အဂၞဲတုဲ ကောန်ဍုင်အာရှတအ် ဒးစိုတ်စ သတ်ဍေဟ်ကွေဟ်ကီုရ၊၊ ^[၁] ဗွဲမဂၠိုင် ကောန်ဍုင် ဍုင်သေံ၊ မလေရှာ၊ ဍုင်မန်ဗၟာ ကေုာံ ဍုင်အေန်ဒဝ်နဳရှာတအ် စဂၠိုင်ရ၊၊ ဗီုစဂှ် ခၞာ၊ ၜိုဟ်၊ တွုင် (တုင်) ဟွံသေင်မ္ဂး စဂျိုင်င်ရ၊၊ ^[၂] သတ်ဓနေင်ဂှ် နွံကဵု ဓါတ်ဂျိ ဒဇေန်ကဝ်လိစ် အက်သေတ် (djenkolic acid) မဒှ် ဓါတ် မပလီုကဵု ကၟအ် (kidney) ကေုာံ ထိုင်ဏမ် မာန်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညံင်ဂွံဝေင်ပါဲဂှ် အစာဂဥုဲတအ် ဆဝ်မ္ၚုဟ်လဝ်ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ကၠာတေအ် တၞးဓနေင် ကဵု သတ်ဓနေင်ဂှ် ညးတအ် စကာ နဒဒှ်ဂဥုဲမဖအးကဵုဆီရ၊၊^[၃]

တၞံဓနေင်ဝွံ ဒှ်ဂကူတၞံဆု ဇၞော်ဇၞော်မွဲတုဲ နွံသမၠုင် အကြာ ၁၈-၂၅ မဳတာ၊ မၞုံကဵုကၞာင် မကာတိတ်တုဲ သဏ္ဌာန်တၞးဍေဟ်ဂှ် ဒွိဇၟန်ကဝါန် (bipinnate) (စဵုကဵု ၂၅ ဇြေန်ဒဳမဳတာ) တၞံဍေဟ်ဂှ် ကလိတ်တုဲ အသာ်ဗိုဟ်ဒၟံင်ညိရ၊၊^{[၄] [၅] [၆]} ကၟဝ်ဍေဟ်ဂှ် ဒှ်အသာ်ဝါင်ဗကေတ်တုဲ စဂွံရ၊၊ အခိင်ဍေဟ်ကဴ အကြာဂိတု သေတ်တေန်ပါ ကဵု ဇာန်နဝါရဳ ၊၊ ^[၇] ကဴဇဝ် ဍောင်သောဲသောဲ နွံကဵုအသာ် ဗုဍာ်မိတ်ဒၟံင်ဟေမ်မ်ရ၊၊

ဒကောင်သတ်ဍေဟ်ဂှ် ကြံင်ဒၟံင်တုဲ ကရေက်စဝါတ်ဒၟံင်ရ၊၊ မွဲမွဲဒကောင်ဂှ် နွံသတ် အကြာ ၃-၉ မ၊၊^[၈] သတ်ဍေဟ်ဂှ် ကာလၜတ်တ်မ္ဂး နွံကဵုအသာ် သၚေက်-ဍာ်မိတ်တုဲ ကာလဍေဟ်ကြံင်မ္ဂး ဒှ်အာ အသာ်ဗတေင်ကြံင်င်ရ၊၊ ကာလဍေဟ်ဍုဟ်မ္ဂး ခၞေက်ဍေဟ် ထကးပါ်တိတ်အာရ၊၊^[၉]

စၞ အဟာရ သတ်ဓနေင် အတိုင်သဘာဝမ္ဂး နွံကဵု ဓါတ်ကာဗောန်ဒရိက် (carbohydrate) (ကစီဓာတ်) ၂၆ % တၟော်ကဵု ဂကူတၞံဒကောင်တၞဟ်မ္ဂး ဍေဟ်နွံအောန်ကွေဟ်ရ၊၊ (ဗီုကဵုၜဲဒကောင်စဏအ် နွံစဵုကဵု ၆၀-၇၀%) ဓါတ်ပရဝ်ဒေန် (protein) နွံ ၁၄.၂% ^[၁၀]

ဓနေင်ၜတ်တ်ဂှ် မလေပ်ကၠပ်စဂျိုင်င်တုဲ ဓနေင်ကြံင်င်တအ်ဂှ် ခၞာ၊ ၜိုဟ်၊ တုင်ကဵုဍာ်ၜဵုတုဲ စရ၊၊ ၜိုဟ်စဵုကဵု သၟူပသ အိုတ်၊ တုင်ကဵုဍာ်ၜဵု ၜါပိနာဍဳတုဲ ကလေင်ခၞာကဵုကၠေင်လေဝ် သၟူမသဍေဟ် အောန်အာကီုရ၊၊ ဓနေင်ဂှ် တိုပ်လဝ် ပ္ဍဲတိၜိုတ် ၁၄ တ္ၚဲ တၞံဍေဟ်ကၠုတ်၊ တၞံဂှ် ပ္တိတ်ကၠဟ်ထောအ်တုဲ မဍေဟ်ဂှ်စ ဗီုဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ဓနေင်ဝေက်၊၊ ဓနေင်ဂှ် တုင်ကဵုဍာ်ၜဵု ဂိတုဗွဲမဂၠိုင် မကော်စ ဓနေင်တုင်၊၊ နကဵုနဲမကၠောန်ပ သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒှ်နဲမပ္တိတ်ထောအ် ဓါတ်ဂျိ မၞုံအပ္ဍဲဓနေင်ဂှ် ဂွံအောန်စှ်ေအာရ၊၊ ^[၁၁]

ယၟုဗီုမန် ဓနေင် ဏအ်ဂှ် နူတမ်တေအ် ကၠုင်နူ တၞံအေင်တုဲ ဒှ်အာ ဓနေင် ထေင်ကေတ်ရ၊၊ အရေဝ်ဗီုဗၟာ တညင်းသီး ဂှ် ကၠုင်နူအရေဝ်မန် ဓနေင် ဒှ်မာန်ရ၊၊

1. ↑ Lim, T. K. "Archidendron jiringa." Edible Medicinal And Non-Medicinal Plants. Springer Netherlands, 2012. 544-548.
2. ↑ Larson, JAMES L., and RICHARD F. Clark. "Plant toxins in the tropics." Tropical Infectious Diseases (Second Edition)(2006): 102-19
3. ↑ Ong, H. C., and J. Norzalina. "Malay herbal medicine in Gemencheh, Negri Sembilan, Malaysia." Fitoterapia 70.1 (1999): 10-14.
4. ↑ Lim, T. K. "Archidendron jiringa." Edible Medicinal And Non-Medicinal Plants. Springer Netherlands, 2012. 544-548
5. ↑ Barceloux, Donald G. "Djenkol Bean [Archidendron jiringa (Jack) IC Nielsen]." Disease-a-Month 55.6 (2009): 361-364
6. ↑ Sridaran, Ashuwini, Alias A. Karim, and Rajeev Bhat. "Pithecellobium jiringa legume flour for potential food applications: Studies on their physico-chemical and functional properties." Food Chemistry 130.3 (2012): 528-535.
7. ↑ Suharjono, A., and O. E. Sadatun. "Djenkol” intoxication in children." Paediatr Indones 8.1 (1968): 20-29.
8. ↑ Barceloux, Donald G. "Djenkol Bean [Archidendron jiringa (Jack) IC Nielsen]." Disease-a-Month 55.6 (2009): 361-364.
9. ↑ Barceloux, Donald G. "Djenkol Bean [Archidendron jiringa (Jack) IC Nielsen]." Disease-a-Month 55.6 (2009): 361-364.
10. ↑ Sridaran, Ashuwini, Alias A. Karim, and Rajeev Bhat. "Pithecellobium jiringa legume flour for potential food applications: Studies on their physico-chemical and functional properties." Food Chemistry 130.3 (2012): 528-535.
11. ↑ Sridaran, Ashuwini, Alias A. Karim, and Rajeev Bhat. "Pithecellobium jiringa legume flour for potential food applications: Studies on their physico-chemical and functional properties." Food Chemistry 130.3 (2012): 528-535.