De twelfde iew vaan de westerse (christeleke) jaortèlling leep vaan 1101 tot en mèt 1200. In de Europese historie is dit ein vaan de middeliewe, in 't bezunder ein vaan de hoeg middeliewe. Vaanoet Europees perspectief woort de iew beheers door de Kruustochte, zoewel direk es indirek. De feodaol rechsorde vaan de hoeg middeliewe weurt in dezen tied opgebouwd; ze zal zörge veur economische veurspood meh ouch väöl oongeliekheid.

• 1107: Lieëf (Zoutleeuw) krijg stadsrechte.
• 1118: Wèssem weurt es 'stad' vermeld. Of 't ouch ech stadsrechte had, is neet bekind.
• 1122: Utrech krijg es ein vaan de ierste plaotse in Nederland stadsrechte. De facto waor 't al iewelaank de belaankriekste plaots in de wij umgeving.
• 1125: Val vaan de Liao-dynastie, die e deil vaan noordelek China regeerde.
• 1127: Mèt de val vaan keizer Qinzong kump 'n ind aon de Noordeleke Song-dynastie. De zuieleke tak blijf nog 152 jaor aon de mach.
• 1138: 't Graofsjap Zutphen, noe bekind es De Graofsjap of d'n Achterhook, kump aon Gelder.
• 1139: Portugal weurt e zelfstendeg keuninkriek.
• 1147: Twiede Kruustoch: E christelek leger pak Lissabon, wat aon 't keuninkriek Portugal weurt touwgeveug.
• 1147: 't Kalifaot vaan de Alhomade vereuvert 't riek vaan de Almoravide en lijf Marokko zoewie de resterende bezittinge op 't Iberisch sjiereiland in.
• 1162: 't Graofsjap Barcelona weurt bij 't keuninkriek Aragon ingelijf.
• 1171: Saladin lijf 't Fatimidekalifaot (=Egypte) in.
• 1187: Saladin vereuvert 't keuninkriek Jerusalem. Allein de stad Tyrus blijf in christeleke han.
• 1189: Begin Daarde Kruustoch.
• 1189: In Indië kump 't Westelek Chalukyariek tot 'n ind.
• 1192: D'n Daarde Kruustoch indeg mèt e verdraag tösse Saladin en de Kruusvaorders oonder Richard Liewenhart.
  • 't Keuninkriek Cyprus weurt gestiech.
  • De Kruusveerders kriege 'n kösstroek in de Levant dee vaan Tyrus tot Jaffa löp (Jeruzalem kump dus neet trök in christeleke han).

• 1123: Ierste Lateraons Concilie, biejeingerope door paus Callixtus II. Op dit ierste concilie sinds 't Westers-Oosters sjisma krijg de paus oetgebreide bevooghede, dewijl leke (in 't bezunder wereldleke voorste) wiedgaond oetgeslote weure vaan kèrkeleken invlood.
• 1139: Twiede Lateraons Concilie, biejeingerope door paus Innocentius II. Neve kleiaasjveursjrifte veur geisteleke weurt hei veural opgerope tot zuveren oorlog en e verbod op riddertoernoje ingestèld.
• 1179: Daarde Lateraons Concilie. De Cathare en Waldenze weure veroerdeild, en voorste weure opgerope get detege te doen. Um sjismata wijer te veurkoume weurt bepaold tot allein de kardinaole 'ne nuie paus kinne beneume.

• 1160: verbouwing Sintervaoskèrk in Mestreech. De kèrk krijg naoventrint 't uterlek wat ze noe nog heet.
• ca. 1175: ierste werke vaan Heinric van Veldeke

• Boudewijn I vaan Jeruzalem
• Frederik I vaan 't Heileg Roems Riek
• Keizer Gaozong
• Hendrik I vaan Ingeland (Hendrik de Gelierde)
• Hendrik II vaan Ingeland (Hendrik Plantagenet)
• Keizer Huizong
• Jan I vaan Ingeland (Jan Zoonderland)
• Johannes II Komnemos (vaan 't Byzantijns Riek)
• Lowie VI vaan Fraankriek (Lowie d'n Dikke)
• Lowie VII vaan Fraankriek (Lowie de Jóngere)
• Manuel I Komnemos (vaan 't Byzantijns Riek)
• Melisende vaan Jeruzalem
• Richard I vaan Ingeland (Richard Liewenhart)
• Saladin

• Averroes

• Heimo
• Heinric van Veldeke
• Hildegard vaan Bingen
• Leoninus