Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Sint-Joasters. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De archaea vörmen e riek, dan waal e domien, van eincellige micro-organisme. De archaea zint prokaryote, det mèntj det ze gein celkaen of ènnig anger organelle höbbe in häör celle die waere ómslaote door e membraan.

Archaea woorte aanvenkelik es bacterieje geklassificeerdj en krege de naam Archaebacteria (in 't riek Monera), meh dees klassifikaasje is vereljerdj. Häör celle höbbe namelik unieke eigesjappe die ze doon sjeie van de anger twiè biologische rieke: de Bacteria en Eukaryota.

Archaea woorte iès betrach es extremofiele die in uters óngónstige toestenj, wie wermwaterbrónne en zaltmaere, veurkómme, meh saer den is óntdèk gewaore det ze veurkómme in 'n groate versjeienheid aan laefgebejer; ónger anger in de miensjelike derm.

De archaea zint veural taalriek in de oceane; de archaea in plankton kinne waal 'ns ein van de grótste gruup aan organisme zeen. De archaea vörme e wichtig deil van 't laeve op de aerd en spele 'n rol in zowaal de kaolstof- es de stikstofkrink.