For faster navigation, this Iframe is preloading the Wikiwand page for Parçikê bingehîn.

Parçikê bingehîn

Çavkaniya vê gotarê tine ye. Ji bo pêşvexistina vê gotarê ji kerema xwe re çavkaniyên pêbawer lê zêde bike. Naverokên bêçavkanî dibe ku werin îtirazkirin û jêbirin.Çavkaniyê lê bigere: "Parçikê bingehîn" – pirtûk · zanyar · archive.org · nûçe · wêne (tebax 2024)

Parçikê bingehîn, keriyê hîmanî di fizîka parçikan da keriyekê atomê ye ko hêşta nehatiye zanîn dabêşî keriyên dî bibit. Eger keriyek bi rastî keriyeka hîmanî bit hingî dibit yek ji keriyên bingehîn yên gerdûn anko hebûnê ye ko hemî keriyên mezintir yên dî ji wê hatine çêkirin. Di bîrdoz anko teorî ya nûdema fîzîka keriyan da, li goreyê wî modelê dibêjinê Modela Standard, kuark, lepton û bosonên pîvikî keriyên hîmanî ne.

Bi awayekê dîrokî, hadron (meson û baryonên mîna nutron û protonan) û li deman demekê atom bi xwe jî keriyên hîmanî dihatin hesibandin. Hizira bingehîn di bîrdoza keriyên hîmanî da hizira kuantom (bi Inglîzî: quantum) ya sedsala bîstê ye ko şoreşek di têgehiştina me li tîdana karevayî-asinrevayî çêkir û mekanîka kuantom jê peyda bû.

Hemî keriyên hîmanî, li goreyê zivir anko spina xwe, an boson an jî fermion in. Bîrdoza amara zivirê amara kuantomê diyar dikit ko dibit sedema jihev vavartina boson û fermionan. Li goreyê vê şêwazzaniyê (=metodolojiyê) keriyên ko bi madeyî ra havildar in fermion in ko zivira wan nîv-hijmar e. Ev fermion dabêşî 12 çêjan dibin. Keriyên havildarî hêzên bingehîn boson in û zivira wan hijmara tivav e.

  • Fermion:
    • Kurak: jor, jêr, bin, serî, ecêb û cadûyî.
    • lepton: elektron, muon, tau, nutrinoya elektronî, nutrinoya muonî, nutrionya tauî.
  • Boson:
    • bosonên pîvikî: gluon, bosonên W û Z, foton
    • Bosonên dî: bosonên Higgî, graviton

Modela standard

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Modela standard a fîzîka keriyan 12 çêjên fermionên bingehîn, tevî dijkerî yên wan yên yek-bi-yek û bosonên bingehîn ko navberiya hêzan dikin û bosonên hêşta nevedîtî yên Higgî vedigirit.

{{bottomLinkPreText}} {{bottomLinkText}}
Parçikê bingehîn
Listen to this article

This browser is not supported by Wikiwand :(
Wikiwand requires a browser with modern capabilities in order to provide you with the best reading experience.
Please download and use one of the following browsers:

This article was just edited, click to reload
This article has been deleted on Wikipedia (Why?)

Back to homepage

Please click Add in the dialog above
Please click Allow in the top-left corner,
then click Install Now in the dialog
Please click Open in the download dialog,
then click Install
Please click the "Downloads" icon in the Safari toolbar, open the first download in the list,
then click Install
{{::$root.activation.text}}

Install Wikiwand

Install on Chrome Install on Firefox
Don't forget to rate us

Tell your friends about Wikiwand!

Gmail Facebook Twitter Link

Enjoying Wikiwand?

Tell your friends and spread the love:
Share on Gmail Share on Facebook Share on Twitter Share on Buffer

Our magic isn't perfect

You can help our automatic cover photo selection by reporting an unsuitable photo.

This photo is visually disturbing This photo is not a good choice

Thank you for helping!


Your input will affect cover photo selection, along with input from other users.

X

Get ready for Wikiwand 2.0 🎉! the new version arrives on September 1st! Don't want to wait?