Çiyayê Cûdî
Çiyayê Cûdî | |
---|---|
Çiyayê Cûdî (Şirnex) | |
Bilindayî | 2.114 m |
Cih | Şirnex, Bakurê Kurdistanê, Tirkiye |
Zincîreçiya | Çiyayên başûrê rojhilat ên Torosê |
Koordînat | 37°22′10″Bk 42°20′39″Rh / 37.36944°Bk 42.34417°Rh |
Nexşeya cihan Tirkiye
|
Çiyayê Cûdî (navê kevn: Çiyayê Qardû yan jî Qardo, Kardû, Kardo[çavkanî hewce ye]) yek ji çiyayên mezin ên Bakurê Kurdistanê ye ku dikeve navbeyna Şirnex û Silopiyê.
Çiyayê Cûdî û temenê wê yê jeolojîk
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Çiya Cûdî beşeke ji çiyayên başûrê rojhilat ên Torosê ye û bi gelemperî ji kevirên kilsê (kalker) û dolomî pêk tê û dema wî ya çêbûnê ji serdema triyasî ya navîn û heta di serdema kretasî ya navîn ve xwe dirêj dike.
Çiyayê Cûdî û Nûh Pêxember
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Li gorî bawerîya olên birahîmî, Cûdî ji wextê Nûh Pêxember, ku keştîya wî heta îro jî meşhur e û niha çîyayek gelekî giring e. Tê bawerkirin, ku heta keştîya Nûh Pêxember di wextê Tofana Nûh de liser çiyayê Cûdî sekiniye. Ji hingê û heta niha, Cûdî wekî çiyayek bi xêr tê naskirin. Her sal ji gelek derdorê Kurdistanê û heta ji derveyê Welat jî mirov dihatin ku herin ser Sefîneya çiyayê Cûdî. Mehek an jî heyvek sax diman liser Sefîneya çiyayê Cûdî.
Çiyayê Cûdî û operasyonên leşkerî yên dewleta tirk
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Di navbera salên 1995an heta 2013an de çiyayê Cûdî hatiye qedexekirin, ji ber ku eve 10 sal bûye dewleta tirkî operasyonên xwe yên leşkerî di vê menteqê û heremê de bicih anîne.
Çiyayê Cûdî û daristanên wê di nav sala 2006an de gelek caran ji aliyê leşkerê tirk ve hatiye şewitandin. Wextê ku xelkê herêma Şirnex, Cizîr û Silopî nerazîbûna xwe li dijî agiberdana çiyayê Cûdî nîşan didan, leşkeran ne dihêlan ku agir werde vemirandin. Di sala 2006an de heta çar û pênc caran ji aliyê leşkeran ve agir berdane Cûdî.
Cûdî di helbestan de
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- Çiyayê Cûdî
- Serê çiyayê Cûdî tu raweste û binêr.
- Axa welatê kurdan hemû zîv û tev zêr.
- Ji wê dê tu dibînî Şernex, Zaxo û Cizîr
- Sed heyf û sed mixabin hemî bê hakim û mîr
- Berwarî û Sindî, Silopî weko eynê diyar e
- Bêspin, Bêþêr û Hevler hatin bi yadîgar e
- Berde, Dêrgul, Herekol, heta bicit Piştkever
- Tor û Singar û Bêxêr kêla Memê Beranber
- Hemî qesta te dikin ey Cûdiyê miradan
- Tu qiblegah î îro ji bo vî qewmê kurdan
- Çendî xweşî, bilind î tu ey çiyayê Cûdî
- Te çend nav û nîşan hişt ji bo vî qevmê kurdî
- Bejna te bejna Zînê, mêranî wek Memê Al
- Dinalim ser te îro, ji qehran bûme evdal
- Taca serê te zêrîn, tu serbilinê Eyran
- Wextek hebî te zû da hemî ji bo te heyran
- Heke nîzîk heke dûr, weko Mekeh Medînê
- Ev ji cihek meqedes werin da em herinê
- Ko roj hate rasta te, heval heyv û stêr in
- Li vê rewş û xemla te hemî pêkve dinêrin
- Selam û erzi hirmet ji bo Cudî Nûh-Nebî
- Tu misteheq î fexr î bibêjî ma kî hebî
- Botî bo te dibêjit hero sed car ezbenî
- Taqê eywanan Kesra li pêş te her dikenî
- M.E. Botî, Antolojiya Edebîyata Kurdî
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Çiyayên herî bilind (4000 m û ber bi jorê ve) | Agiriyê Mezin (Ararat) (5137 m) · Qaş Mistara (4460 m) · Dînar (4409 m) · Qendîl (4356 m) · Kilunçî (4225 m) · Zerdekuh (4221 m) · Oştirankuh (4150 m) · Şah Şehîdan (4150 m) · Reşko (4135 m) · Cîlo (4116 m) · Gazînistan (4082 m) · Sîpanê Xelatê (4058 m) · Bin Rû (4000 m) · Pinbegall (4000 m) | |
---|---|---|
Çiyayên bilind (4000-3000 m) | Heft Çeşme (3972 m) · Gerrih (3950 m) · Çihil Xişt (3950 m) · Heştad (3906 m) · Mîlî (3903 m) · Qalî Kuh (3901 m) · Agiriya Biçûk (3896 m) · Orta (3866 m) · Hezar Derrih (3862 m) · Kelar (3832 m) · Mor (Morr) (3807 m) · Qadîkuh (3800 m) · Weng (3800 m) · Herra (3800 m) · Sat (3794 m) · Qeredax (3752 m) · Belîş (3750 m) · Hesarî Rostê (3727 m) · Mîr (3724 m) · Siltan Eqzetû (3720 m) · Şêx Hemze (3710 m) · Minar (3701 m) · Başeq (3684 m) · Xurde (3676 m) · Espîrîz (3668 m) · Rîg (3661 m) · Tendûrek (3660 m) · Ewrînî Mezin (3650 m) · Gerîn (3645 m) · Çurrû (3635 m) · Bextiyar Şehab (3634 m) · Zerab (3625 m) · Salldarrun (3621 m) · Berdespî (3620 m) · Mungeşt (3613 m) · Berdereş (3608 m) · Derereş (3608 m) · Sumbul (3607 m) · Hellgurd (3607 m) · Mîşperwer (3606 m) · Egur (3596 m) · Şehîdan (3579 m) · Siyahkuh (3578 m) · Miwarit Baş Aladax (3510 m) · Ehmed Dilêre (3550 m) · Keşîş (3549 m) · Artoşt (Çadîr) (3537 m) · Arnas (Qeçiçe) (3537 m) · Çallkellax (3531 m) · Sebizkû (3527 m) · Buzmergsîr (3520 m) · Temender (3520 m) · Lîs (3520 m) · Wirrlagedîxî (3515 m) · Kîkî Nû (3512 m) · Serê Mirad (Aladax) (3510 m) · Xezeb (3505 m) · Heso Beşîr (3503 m) · Dallan (3492 m) · Herewîldaxî (3488 m) · Herawîl (Yayxît) (3486 m) · Bozî Sîna (3480 m) · Leçen (3479 m) · Bereyezdih (3479 m) · Qendîl (3468 m) · Gare (Qeredax) (3460 m) · Mafarun (3459 m) · Qarlî (3453 m) · Derrihdan (3450 m) · Siyahkuh (3450 m) · Kosey Mezin (3433 m) · Mere (3421 m) · Ewrînî Biçûk (3417 m) · Nîl (3415 m) · Mîkele Casûs (Mukus) (3414 m) · Mengene (3412 m) · Dalanik (3402 m) · Suxtih (3400 m) · Dalampirrs (3400 m) · Mesnabad (3395 m) · Sat (Samdî) (3394 m) · Şaho (3390 m) · Kosedax (3453 m) · Perro (3357 m) · Paltokan (3271 m) | |
Çiyayên navîn (3000-2000 m) | Aydin (2973 m) · Şewant (2970 m) · Nemrûd (2948 m) · Çutele (Aqçeqere) (2940 m) · Kumana Hasan (2927 m) · Şaytan (2913 m) · Kavakî (Tosîk) (2904 m) · Ziyaret (2887 m) · Şeqşeq (2858 m) · Kebîrkuh (2790 m) · Kunekotir (2692 m) · Pîremegrûn (2620 m) · Karûx (2560 m) · Butîn (2534 m) · Manişt (2429 m) · Karer (2373 m) · Çavreş (2246 m) · Cûdî (2.114 m)[çavkanî hewce ye] | |
Çiyayên nizim (2000-1000 m) | ||
Çiyayên herî nizim (ji 1000 m kêmtir) | ||
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.