Кърымтатар тил
Qırımtatar tili, Qırım tili, Къырымтатар тили, Къырым тили | |
|---|---|
| Къралла: | Украина (Кърым), Юзбекистан, Тюрк, Румыния, Болгария |
| Официал статусу: | Кърым Автоном Республика |
| Бютеу сёлешгенле: | ~ 400 000 |
| Джазыу системасы: | латиница (1992 джылдан бери официал джазмады), аннга дери кириллица, 1920-чы джыллагъа дери араб джазма |
| Категориясы: | Алтай тилле |
|
- Алтай юйюр | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-2 | crh |
| Бёлюмю: | |
| Слоганы: | Vikipediya, Azat Entsiklopediya |
тюрлендириу  |
|
Кърымтатар тил (Qırımtatar tili, Къырымтатар тили) неда
кърым тил (Qırım tili, Къырым тили) — кърым татарлыланы тиллериди, алтай тил юйюрге кирген тюрк тилледен бириди. Джазыу системасы латин алфавитни эмда кириллицаны тамалында къуралгъанды.
Демографиясы
[тюзет | къайнакъны тюзет]Алгъыннгы СССР-ни территориясында кърымтатар тилде сёлешгенлени саны 350 минг адамгъа джууукъ чакълы бирди, аладан 250 минг чакълы бир адам Кърымдады, дагъыда 30 мингнге джууукъ адам — Болгария бла Румынияда джашайды. Тюркде кърымтатар тилде сёлешгенлени саны белгили тюлдю.
Диалектлери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Кърымтатар миллетни юч субэтник къауумундан (татлыла, ногъайлыла, къыбыладжагъалыла) хар бирини кесини энчи диалекти барды.
- Къыбыладжагъалы (къыбыла, ялыбой) диалект огъуз тилледен бириди эмда тюрк тилге бек джууукъду.
- Тюзлю (шимал, ногъай) диалект къыпчакъ тилледен бириди эмда ногъай тил бла башха ногъай-къыпчакъ тиллеге джууукъду. Румыния бла Болгарияда джашагъан кърым татарлыла эмда Тюркде джашагъан кърымтатарлыланы кёбюсю тюзлю диалектде сёлешеди.
- Орта (орта-ёлак, тат) диалект эм уллуду, бу диалектде Кърымны тауларында эмда тау аллы районларында джашагъанла сёлешедиле. Бу диалектни къыпчыкъ белгилери да огъуз белгилери да барды. Бусагъатдагъы литература кърымтатар тил орта диалектни тамалында къуралгъанды.
Этнолектлери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Бир-бир алимле, Кърым ханлыкъны территориясында башха этносла къурагъан тиллени (къарай тилни кърым диалектин, кърымчакъ тилни эмда урум тилни) кърымтатар тилни этнолектлери кибик кёредиле.
Классификациясы бла проблема
[тюзет | къайнакъны тюзет]Кёбюсюне кърымтатар тилни къыпчакъ тиллени къуман-къыпчакъ тюбгруппасына къошуучандыла, бу группагъа дагъыда къарачай-малкъар, къумукъ эмда къарай тилле киредиле. Алай а литература кърымтатар тил къыпчакъ тилледен да огъуз тилледен да белгилери болгъан тилди, аны себебли бу классификация толу тюз тюлдю.
Латиница (1992 джылдан бери)
[тюзет | къайнакъны тюзет]| A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | F f | G g |
| Ğ ğ | H h | I ı | İ i | J j | K k | L l | M m |
| N n | Ñ ñ | O o | Ö ö | P p | Q q | R r | S s |
| Ş ş | T t | U u | Ü ü | V v | Y y | Z z |
 â белги аллындагъы джабыкъ тауушну джумушакълыгъын кёргюзтеди, энчи хариф тюлдю.
| Харифле бла тауушланы келишиулери | ||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| а | b | c | ç | d | e | f | g | ğ | h | ı | i | j | k | l | m | n | ñ | o | ö | p | q | r | s | ş | t | u | ü | v | y | z |
| [a] | [b] | [ʤ] | [ʧ] | [d] | [e] | [f] | [g] | [ɣ] | [x] | [ɯ] | [i], [ɪ] | [ʒ] | [k] | [l] | [m] | [n] | [ŋ] | [o] | [ø] | [p] | [q] | [r] | [s] | [ʃ] | [t] | [u] | [y] | [v], [w] | [j] | [z] |
Кириллица (1938 джылдан)
[тюзет | къайнакъны тюзет]| А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Къ къ | Л л | М м |
| Н н | Нъ нъ | О о | П п | Р р | С с | Т т | У у |
| Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Дж дж | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ |
| Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Тарих алфавитле
[тюзет | къайнакъны тюзет]Арабица (1928 джылгъа дери)
[тюзет | къайнакъны тюзет]| Энчи | Артда | Ортада | Алда | Аты | Латиницада |
|---|---|---|---|---|---|
| ﺍ | ﺎ | — | элиф | a, â | |
| ﺀ | — | хемзе | - | ||
| ﺏ | ﺐ | ﺒ | ﺑ | бе | b, p (сёзню артында) |
| ﭖ | ﭗ | ﭙ | ﭘ | пе | p |
| ﺕ | ﺖ | ﺘ | ﺗ | те | t |
| ﺙ | ﺚ | ﺜ | ﺛ | се | s |
| ﺝ | ﺞ | ﺠ | ﺟ | джим | c |
| ﭺ | ﭻ | ﭽ | ﭼ | чим | ç |
| ﺡ | ﺢ | ﺤ | ﺣ | ха | - |
| ﺥ | ﺦ | ﺨ | ﺧ | хы | h |
| ﺩ | ﺪ | — | даль | d | |
| ﺫ | ﺬ | — | зель | z | |
| ﺭ | ﺮ | — | ре | r | |
| ﺯ | ﺰ | — | зе | z | |
| ﮊ | ﮋ | — | же | j | |
| ﺱ | ﺲ | ﺴ | ﺳ | син | s |
| ﺵ | ﺶ | ﺸ | ﺷ | шин | ş |
| ﺹ | ﺺ | ﺼ | ﺻ | сад | s |
| ﺽ | ﺾ | ﻀ | ﺿ | дад | d, z |
| ﻁ | ﻂ | ﻄ | ﻃ | ты | t |
| ﻅ | ﻆ | ﻈ | ﻇ | зы | z |
| ﻉ | ﻊ | ﻌ | ﻋ | айн | - |
| ﻍ | ﻎ | ﻐ | ﻏ | гъайн | ğ |
| ﻑ | ﻒ | ﻔ | ﻓ | фе | f |
| ﻕ | ﻖ | ﻘ | ﻗ | къаф | q |
| ﻙ | ﻚ | ﻜ | ﻛ | кеф (кеф-и арабий) | k (g, ñ)1 |
| ﮒ | ﮓ | ﮕ | ﮔ | геф (кеф-и фарсий) | g |
| ﯓ | ﯔ | ﯖ | ﯕ | неф (кеф-и нуний, сагъыр кеф) | ñ |
| ﻝ | ﻞ | ﻠ | ﻟ | лям | l |
| ﻡ | ﻢ | ﻤ | ﻣ | мим | m |
| ﻥ | ﻦ | ﻨ | ﻧ | нун | n |
| ﻭ | ﻮ | — | вав | v, o, ö, u, ü | |
| ﻩ | ﻪ | ﻬ | ﻫ | хе | -, e, a |
| ﻻ | ﻼ | — | лям-элиф | la, lâ | |
| ﻯ | ﻰ | ﻴ | ﻳ | йе | y, ı, i |
Латиница (1928—1938)
[тюзет | къайнакъны тюзет]| A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | F f | G g |
| H h | I i | J j | Ь ь | K k | Q q | Ƣ ƣ | L l |
| M m | N n | N̡ n̡ | O o | Ɵ ө | P p | R r | S s |
| Ş ş | T t | U u | Y y | V v | X x | Z z | Ƶ ƶ |
Дагъыда къарагъыз
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Половец тил
- Къарай тил
- Кърымчакъ тил
- Урум тил
- Кърымтатар тилни тюзлю диалекти
- Кърымтатар тилни орта диалекти
- Кърымтатар тилни къыбыладжагъалы диалекти
Белгиле
[тюзет | къайнакъны тюзет]- ↑ И. С. Кая. Руководство для обучения крымско-татарскому языку по новому алфавиту /репринтное издание/. — "Ставри-кая", 1928, 1992. — 128 б. — ISBN 5-7707-2192-8.
Джибериуле
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Самоучители, учебники, словари, разговорники крымскотатарского языка (орус.)
- Русско-крымскотатарский и крымскотатарско-русский словарь (орус.) (кърым.)
- Лингвистический корпус крымскотатарского языка (орус.) (кърым.)
- Крымскотатарская электронная библиотека (кърым.)
- Автоматическая транслитерация «кириллица ←→ латиница» текстов на крымскотатарском языке
- Самоучитель «Изучайте крымскотатарский язык / Qırımtatar tilini ögreniñiz» (орус.) (кърым.)
- Ресурсы по крымскотатарскому языку (орус.)
- Кыпчакские языки на сайте А.Н. Гаркавца (орус.)
 Бу, тилни юсюнден тамамланмагъан статьяды. Сиз болушургъа боллукъсуз проектге, тюзетиб эм информация къошуб бу статьягъа.
|
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
