Құлпынай

Құлпынай^[1] (лат. Fragarіa moschata) – раушангүлдер тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Кейбір мәліметтер бойынша құлпынай бүлдіргеннің екі түрінің буданы болып саналады. Биіктігі 30 – 35 см, жапырағы үш тармақты, ірі, ашық жасыл, қалың түпті. Гүл сабақтары жапырақтардан биік орналасады, гүлі ақ, дара жынысты. Жемісі – жидек, тәтті, хош иісті. Мамырда гүлдеп, маусымда жеміс береді. Құлпынай суыққа төзімді, бірақ ұзақ уақыт болатын суықта, әсіресе, қарсыз жылдары түптері үсіп кетеді. Құрғақшылыққа төзімсіз, көлеңкелеу жерде жақсы өседі. Жеміс беруі бүлдіргенге қарағанда төмен. Құлпынайдың Шпанка, Миланская, Гүлжан, т.б. сорттары бар. Жабайы құлпынай Испания, Италия, т.б. Еуропа елдері аумақтарында кездеседі.

Өсімдік туралы

Құлпынай – бүлдіргендер тобы, раушангүлдер тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. Биіктігі 20-35 см, сабағы тік, жапырақтары үш салалы, ашық жасыл түсті. Өскен кезде мұртшалары пайда болып, мұртшалар арқылы өсімдік тез арада көлденең жайылады. Құлпынайдың гүлдері 5-12 күлтелі, ақ түсті. Гүлдері әрқашан жапырақтарының үстіңгі бетінде орналасады. Гүлсағақтары қысқа. Жидегі қызыл түсті, хош иісті. Жидегінің сыртқы қабатында орналасатын тұқымдарының саны 200-ге дейін жетеді. Құлпынай – жарықсүйгіш өсімдік. Құлпынайдың табиғи түрі тек Еуропада өседі. Бізде екпе түрлері ғана өседі. Сұрпына қарай ерте көктемде, жазда, күзде жеміс береді. Сонымен қатар жаз бойы, күздің суық күндеріне дейін жеміс беретін сұрыптары бар.

Қолданылуы

Құлпынай дәрумендерге аса бай. Құрамындағы С дәруменінің мөлшері цитрус өсімдіктеріне қарағанда анағұрлым көп. Сонымен қатар минералдар мен микроэлементтері де көп: темір, магний, калий, кальций, мырыш, марганец, фосфор, кремний, мыс, йод бар. Құлпынай дәрумен жетіспеушілікке өте пайдалы. Ағзаны тазартып, зәрді және терді айдайды. Құрамындағы антиоксиданттар қартаю процесін тежейді. Иммунитетті күшейтіп, қан аздыққа көмектеседі. Микробқа қарсы қасиеті жоғары болғандықтан, асқазан ауруы бар адамдарға аса пайдалы. Темекі шегетіндерде қатерлі ісік пайда болуы ықтимал, сондықтан құлпынайды көп жеу керек. Жөтел және өкпе аурулары кезінде құлпынайдың жапырақтарын қайнатып ішсе, тез арада жазылып кетуге болады. Құлпынайды десерт ретінде жейді. Құлпынайдың пайдасын арттыру және организмге сіңімдірек болу үшін, қаймақпен немесе кілегеймен жеу керек. Құлпынайдан шырын, тосап, джем жасайды. Хош иісі үшін парфюмерияда қолданады.