ვეშაპისნაირნი
| ვეშაპისნაირნი | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Megaptera novaeangliae | ||||||||||||
| მეცნიერული კლასიფიკაცია | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ლათინური სახელი | ||||||||||||
| Cetacea | ||||||||||||
| ||||||||||||
ვეშაპისნაირნი (ლათ. Cetacea) — წყლის ძუძუმწოვრების რიგი. აქვთ 1-2 მ-იდან — 33 მ-მდე სიგრძის თითისტარისებრი სხეული, რომელიც ჰორიზონტალური ორლაპოტიანი კუდით ბოლოვდება. ბალნიანი საფარველი, გარეთა ყური, ოფლისა და თებოს ჯირკვლები რედუცირებულია. ხერხემალში გავის განყოფილება არ გააჩნიათ. აქვთ 17-მდე წყვილი ნეკნი, რომელთაგან მხოლოდ 1-10 წყვილი უკავშირდება მკერდს. ლავიწი არა აქვთ. ბეჭი მარაოსებრია. მხრის ძვალი მოკლე და მსხვილია, წინამხრის ძვლები მოკლეა. თითებში (4 ან 5) ფალანგების რიცხვი გადიდებულია. წინა კიდურები ფარფლებადაა გადაქცეული, ხოლო უკანა არა აქვთ (შემორჩენილია მხოლოდ მენჯის ნაშთები). ვეშაპისნაირთ ჟანგბადის მარაგის განუახლებლად დიდხანს შეუძლიათ წყალქვეშ ყოფნა (კაშალოტებს 1,4 საათამდე), რაც გაპირობებულია სუნთქვის ცენტრის დაქვეითებული მგრძნობელობით სისხლში CO2-ის დაგროვებისადმი, ფილტვების დიდი მოცულობით და კუნთოვანი მიოგლობინის დიდი რაოდენობით. ყველაფერი ეს საშუალებას აძლევს ვეშაპისნაირთ წყლის ზედაპირიდან თან ჩაიტანონ დიდი რაოდენობით ჟანგბადი, რომელიც მეტად ეკონომიურად იხარჯება.
ყვინთვის დროს გულის მოქმედება (პულსი) ორჯერ და უფრო მეტჯერ ნელდება, ხოლო სისხლი იმგვარად მოძრაობს, რომ ჟანგბადით უპირველეს ყოვლისა თავის ტვინი და გულის კუნთი მარაგდება. ხანგრძლივად ყვინთვისას ეს ორგანოები ჟანგბადს იღებენ კაპილარების ქსლიდანაც („საოცარი ბადიდან“). გრძნობის ორგანოებს შორის ყველაზე უკეთაა განვითარებული სმენის ორგანო. ჩვეულებრივი ბგერების გარდა ვეშაპისნაირნი აღიქვამენ ინფრაბგერებისა და ულტრაბგერებს, რომლებიც ადამიანის სმენის ორგანოებისათვის მიუწვდომელია. კარგად აქვთ განვითარებული აგრეთვე შეხებისა და გემოვნების ორგანოები. თვალები პატარა აქვთ, ყნოსვის ფუნქცია — დაკარგული. ვეშაპისნაირნი შობენ ერთ ნაშიერს. სქესობრივ სიმწიფეს აღწევენ 2-6 წლის ასაკში. ცოცხლობენ 30-50 წლამდე. ცხოვრობენ ოჯახებად ან ჯოგებად. მნიშვნელოვანი სარეწი ობიექტებია (იხ. ვეშაპსარეწი). ვეშაპებზე ნადირობის რეგულაციას ხელმძღვანელობს საერთაშორისო ვეშაპნადირობის კომისია. ზოგიერთ სახეობაზე (დელფინები, ლურჯი ვეშაპი და სხვა) ნადირობა აკრძალულია ხანგრძლივი დროით, რის შედეგადაც მათმა რაოდენობამ ბოლო დროს მნიშვნელოვნად იმატა. ვეშაპისნაირთა რიგი იყოფა ორ ქვერიგად: უკბილო ვეშაპები და კბილიანი ვეშაპები. პირველს განეკუთვნება 3 ოჯახი: სადა ვეშაპისებრნი, ზოლიანი ვეშაპისებრნი და რუხი ვეშაპისებრნი, ხოლო მეორეს — 4 ოჯახი: კაშალოტისებრნი (Physeteridae), დინგნისკარტასებრნი (Ziphiidae), დელფინისებრნი (Delphinidae) და მდინარის დელფინისებრნი. ვეშაპისნაირთაგან ცნობილია 38 გვარის 83 სახეობა, რომლებიც გავრცელებული არიან არქტიკიდან ანტრაქტიკამდე ყველა ოკეანესა და ზღვაში. შავ ზღვაში ბინადრობს სამი სახეობა — აფალინა, ზღვის ღორი და დელფინი, რომლებიც მრავლად გვხვდება საქართველოს სანაპიროებთანაც. 1880 წლის მაისში ჩაქვის მახლობლად ზღვის დინებამ გამორიყა მცირე ზოლიანი ვეშაპი (Balaenoptera acutorostrara), რომლის ჩონჩხი საქართველოს მუზეუმში ინახება.
ვეშაპისნაირნი:
- გრენლანდიური ვეშაპი
- გრძელდინგა ვეშაპი
- თეთრგვერდა ვეშაპი
- თეთრი ვეშაპი
- ზღვის ღორი
- კაშალოტი
- კუზა ვეშაპი
- ლურჯი ვეშაპი
- მცირე ზოლებიანი ვეშაპი
- რუხი ვეშაპი
- სამხრეთული ვეშაპი
- სეივალი
- ფინვალი
- ჩრდილოური ვეშაპი
ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ჯანაშვილი ა., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 4, თბ., 1979. — გვ. 390.
- Жизнь животных, т. 6, М., 1971;
- Томилин А. Г., Китообразные, М., 1957 (Звери СССР и прилежащих стран, т. 9);
- მისივე, Китообразные фауны морей СССР, М., 1962.
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
