રાણી ચેન્નાભૈરદેવી, ( જેને પોર્ટુગીઝ દ્વારા રૈના-દા-પિમેન્ટા lit. પણ કહેવાય છે), ^[૨] વિજયનગર સામ્રાજ્ય હેઠળના નાગીરે પ્રાંતનાં ૧૬મી સદીનાં જૈન રાણી હતાં. તેઓ સત્તાવાર રીતે મહામંડલેશ્વરી રાણી ચેન્નાભૈરદેવી તરીકે ઓળખાતાં હતાં. તેમને ભારતીય ઇતિહાસમાં ૧૫૫૨થી ૧૬૦૬ સુધીના ૫૪ વર્ષનો સમયગાળામાં સૌથી લાંબા સમય સુધી શાસન કરનાર રાણી તરીકે ગણવામાં આવે છે. ^[૩] તેઓ ૧૫૫૯ અને ૧૫૭૦માં પોર્ટુગીઝ સામેના તેના યુદ્ધો માટે પણ જાણીતાં છે, જેમાં તેઓ જીત્યાં હતાં, જેથી પોર્ટુગીઝ સાથે વ્યવસાયિક સંબંધો શરૂ થયાં.

તેમણે પોર્ટુગીઝ પાસેથી "મરીની રાણી" નું બિરુદ મેળવ્યું હતું, કારણ કે તેમણે ભટકલ અને હોન્નાવર બંદરો દ્વારા યુરોપીયન અને આરબ પ્રદેશોમાં મોટી માત્રામાં મરી અને અન્ય મસાલાની નિકાસ કરી હતી.^[૧]

નાગીરે પ્રાંત, જેને ગેરૂસોપ્પાનો પ્રાંત તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે વિજયનગરના રાજાના નિયંત્રણ હેઠળના નાના પ્રાંતોમાંનો એક હતો. જેને મહામંડલ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. પ્રાંત શરાવતી નદીના કિનારા પછી આવેલો હતો અને દક્ષિણ ગોવાથી મલબાર સુધી વિસ્તર્યો હતો. ^[૪] ગેરુસોપ્પાએ પ્રાંતની રાજધાની તરીકે સેવા આપી હતી. આ પ્રાંત મસાલામાં સમૃદ્ધ હતો અને પશ્ચિમ કિનારે ભટકલ, હોન્નાવર અને કારવાર જેવા મહત્વપૂર્ણ બંદરો ધરાવતો હતો. જોગ ધોધ, ભારતનો બીજો સૌથી ઊંચો ભૂસકો ધરાવતો ધોધ ગેરુસોપ્પા નજીક આવેલો છે. વાસ્તવમાં સ્થાનિક લોકો પ્રાંત પાછળ જોગ ધોધને 'ગેરુસોપ્પા ધોધ' કહે છે.

બિલ્ગી અને કેલાડી પ્રાંતો નાગીરેના પડોશીઓ હતા અને તેમના સામ્રાજ્યને વિસ્તારવા માટે ઘણીવાર નાગીરેને જીતવાનો પ્રયાસ કરતા હતા. ^[૫] તેમનો સામનો કરવા માટે, ચેન્નાભૈરદેવીએ બીજાપુરના રાજાઓ સાથે સારા સંબંધ કેળવ્યા હતા.

વિજયનગરના સલુવા વંશની એક શાખાના રાજાઓ ગેરુસોપ્પા પર શાસન કરતા હતા જ્યારે અન્ય રાજવંશ હડુવલ્લી પર શાસન કરતા હતા. ગેરુસોપના રાજા ઈમ્માદી દેવરાયા (૧૫૧૫-૫૦), પોર્ટુગીઝ સામે લડ્યા. ૧૫૪૨માં મડાગોઆ નજીકના ભીષણ યુદ્ધમાં તેમની હાર પછી, પોર્ટુગીઝોએ તેમની રાજધાની ભટકલને બાળી નાખી. ^[૬] તેમની પત્ની ચેન્નાદેવી ચેન્નાભાઈરાદેવીની મોટી બહેન હતી.

પોર્ટુગીઝ કપ્તાન આલ્ફોન્સો ડિસોઝાએ ભટકલ પર હુમલો કર્યો, ચેન્નાદેવીને હરાવ્યું અને ભટકલને બાળી નાખ્યું, ^[૭] તેના પર પોર્ટુગીઝ સાથેના કરાર મુજબ કાપાને ચૂકવણી ન કરવા માટે બંદરમાં બિન-કાર્ટેજેડ મોહમ્મડન જહાજોને આશ્રય આપવાનો આરોપ મૂક્યો. તેમની મોટી બહેનના ગયા પછી ચેન્નાભાઈરાદેવીને હડુવલ્લી સાથે ગેરુસોપની સત્તા મળી.

ઈતિહાસકારો દ્વારા મહામંડલેશ્વરી ચેન્નાભૈરદેવીની એક સારા વહીવટકર્તા તરીકે પ્રશંસા કરવામાં આવી હતી. તેણીએ ૧૫૫૨થી ૧૬૦૬ સુધી શાસન કર્યું ^[૮]

ભૈરદેવીએ આઘાનાશિની નદીના કિનારે મિરજાન કિલ્લો બનાવ્યો અને તેનો ઉપયોગ કરીને મરીના વેપારને નિયંત્રિત કર્યો. ^[૯]

ચેન્નાભૈરદેવીના રાજ્યમાં દક્ષિણ ગોવા, ઉત્તર કન્નડ, દક્ષિણ કન્નડ, ભટકલા, માલપે, હોન્નાવરા, મિર્જન, અંકોલા, બાયન્દુર અને કારવારનો સમાવેશ થતો હતો. આ દરિયાકાંઠે ભારંગી, મરાબીડી, કરુરુ, હન્નાર, બિદાનૂર, સૈલનાડુ, અવિનાહલ્લી ઘાટ પરના પ્રદેશો ચેન્નાભાઈરાદેવીના શાસન હેઠળ હતા. તેમના શાસન દરમિયાન મરી, તજ, જાયફળ, આદુ અને ચંદનની યુરોપમાં નિકાસ કરવામાં આવી હતી.

તેના શાસનકાળના મિરજાન કિલ્લા અને કાનુર કિલ્લાના અવશેષો હજુ પણ જોઈ શકાય છે. તેણીએ ૧૫૬૨માં કરકલામાં ચતુર્મુખ બાસાદીનું નિર્માણ કર્યું. રાણીએ તેમના રાજ્યમાં સારસ્વત બ્રાહ્મણો અને કોંકણીઓને આશ્રય આપ્યો, જેમણે પોર્ટુગીઝ દ્વારા ધર્માંતરણથી બચવા માટે ચેન્નાભાઈરાદેવીના રાજ્યમાં આશ્રય મેળવ્યો હતો. એક જૈન રાણીએ ઘણા શૈવ, વૈષ્ણવ અને શક્તિ મંદિરોનું નિર્માણ અને જીર્ણોદ્ધાર કરવામાં મદદ કરી. રાણીએ બડેરુ અથવા વેણુપુરામાં યોગનરસિંહ સ્વામી મંદિર અને વર્ધમાન બાસાદીના જીર્ણોદ્ધારમાં પણ મદદ કરી હતી. વ્યાકરણ પુસ્તક "કર્ણાટક શબ્દાનુશાસન ના લેખક સ્વાદિ દિગંબરા જૈન મઠના અભિનવ ભટ્ટકલંક આ રાણીના આશ્રય હેઠળ હતા.  

રાણીએ ૧૫૫૯ અને ૧૫૭૦માં પોર્ટુગીઝ સામે લડ્યા અને બંને યુદ્ધો જીત્યા. તેમણે ૧૫૭૧ની સંયુક્ત સેનાની પણ કમાન્ડ કરી હતી. આ સંયુક્ત સેનામાં ગુજરાતના સુલતાન, બિદરના સુલતાન, બીજાપુરના આદિલ શાહીઓ અને કેરળના જામોરિન શાસકો સહિત ઘણા રાજાઓ સામેલ હતા. ^[૧૦]