واکنش زِمِلوایس یا اثر زِمِلوایس (انگلیسی: Semmelweis reflex یا Semmelweis effect)^[الف] کنایه‌ای است از گرایش به ردکردن شواهد یا دانش جدیدی که با قواعد شناخته‌شده و عقاید روزگار مطابقت ندارد.

نام آن از ایگناتس زملوایس، پزشک مجار، گرفته شده‌است که دریافت اگر پزشکان پیش از زایمان دستان خود را بشویند و ضدعفونی کنند میزان تب زایمان و مرگ‌ومیر مادران تا ۱۰برابر کاهش می‌یابد. یافته‌های او را به علّت ربط نداشتن با یافته‌های پزشکی آن زمان رد کردند و حتی برخی پزشکان از اینکه گفته شد دست‌های یک پزشک متشخص می‌تواند آلودگی و بیماری را انتقال دهد برآشفتند.

اگرچه اولین باری که این عبارت مورد استفاده قرار گرفت مشخص نیست، اما در آثار و نوشته‌های رابرت آنتون ویلسون این عبارت را می‌توان یافت. تیموتی لیری در کتابش با نام بازی زندگی، واکنش زملوایس را چنین تعریف کرده‌است: «رفتاری جمعی که بین نخستیان و انسانیان پیشابلوغ یک سیاره غیرپیشرفته دیده می‌شود که در آن کشف حقایق علمی سرکوب و مذموم می‌گردد». امروزه این عبارت به فلسفه و مطالعات دین‌شناسی نیز راه یافته‌است و از آن با نام «شک‌گرایی کامل هیوم دربارهٔ علیت» نام برده‌می‌شود.

• در سال ۱۷۹۸، هنگامی که ادوارد جنر از انجمن سلطنتی (فرهنگستان علوم) در لندن اجازه خواست تا یافته‌هایش دربارهٔ روش واکسیناسیون را ارائه دهد، رئیس انجمن به او توصیه کرد که «با ارائهٔ چیزهایی که اختلاف زیادی با علم موجود دارند، و باورنکردنی‌اند، شهرت خود را به خطر نیندازد».^[۱] اما جنر به این توصیه عمل نکرد و سرانجام موفق شد جامعهٔ پزشکی را راضی کند.

• تحول انگاره - توصیف‌گر تغییر در فرضیات بنیادی نظریهٔ دانش حاکم.
• ناهماهنگی شناختی - احساس ناخوشایندی است که بر اثر شرایطی به وجود می‌آید که فرد به‌طور همزمان دارای دو اندیشهٔ ناهمساز باشد.

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Semmelweis reflex». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۳.
• کانر، کلیفورد (چاپ اول ۱۳۹۰). تاریخ علم مردم. ترجمهٔ حسن افشار. تهران: نشر ماهی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۰۹-۰۰۲-۰. تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)