سبک خراسانی
سبک خراسانی که گاه سبک ترکستانی نیز خوانده می‌شود، نخستین سبک و شیوهٔ شعر کهن پارسی بود که از اوایل سدهٔ چهارم تا میانه‌های سدهٔ ششم هجری و در میان شاعران خراسان و فرارود کاربرد داشت. نخستین اشعار زبان فارسی نو به این سبک سروده شده‌اند. این سبک از لحاظ زمانی به دو دورهٔ سامانیان و غزنویان–سلجوقیان تقسیم می‌شود.[۱]
پیشینه
[ویرایش]این بخش نیازمند گسترش است. می‌توانید با افزودن به آن کمک کنید.
تعریف
[ویرایش]این سبک از لحاظ زمانی به دو دورهٔ اصلی سامانیان و غزنویان–سلجوقیان تقسیم می‌شود:
- در دورهٔ سامانیان، سادگی بیان و کهنگی تعبیرات و اصطلاحات مشخص است. غلبهٔ واژگان فارسی بر عربی و توجه به توصیفات طبیعی، ساده و محسوس از ویژگی‌های شعر این دوره محسوب می‌شود. موضوعاتی که در شعر این دوره مطرح می‌شود اغلب معتدل و دور از اغراق هستند. تغزلات عاشقانه، پند و اندرز، حکمت با شیوه‌ای شاعرانه و نه عالمانه نیز از مشخصات این دوره به‌شمار می‌روند. قالب‌های مهم در این عصر قصیده و مثنوی هستند. در قصیده معمولاً موضوع مدح، هجو و تغزل است و در مثنوی تمثیل، داستان و حماسه بیان می‌شود.
- در دوره ترکان (غزنویان و سلجوقیان) شاعرانی چون عنصری و منوچهری و پس از آنها ناصرخسرو و سنایی، به تدریج سادگی طبیعی را از شعر سبک خراسانی زدودند. در سبک این دوره افزون‌بر قصیده و مثنوی، برخی قالب‌های تازه مانند ترجیع بند، ترکیب بند، قطعه و مسمط نیز به کار رفته‌است. در این دوره انواع مباحث علمی فلسفه، ریاضیات، پزشکی، نجوم و آیات قرآن و احادیث در شعرها وجود دارند. از این‌رو شاعران در این مرحله، رنگی عالمانه به اشعار خود می‌زدند. روحیهٔ حماسی پیشین تدریجاً از بین رفته و جای خود را به حالات زاهدانه و صوفیانه داد. نیز اشعار عربی درمیان شاعران این دوره رواج بیشتری یافت. مثلاً منوچهری که دیوان اشعار عربی را از برداشت نمی‌توانست خود را از زیر نفوذ و تاثیر آن خارج سازد و ناصرخسرو و سنایی معلومات و مطالعات دینی خود را در شعر خویش می‌آوردند. بیان موضوعاتی مانند مدح و هجو و تغزل و پند و حکمت در شعر این دوره ادامه یافت، ولی در این میان اغراق و تا حدی اضافه‌گویی زیادتر شده و در واقع به نوعی تکامل یافت. با این همه کسانی مانند ناصر خسرو، مدح اغراق آمیز را به یک سو نهادند و حکمت و دین و اخلاق را به جای آن معنای قرار دادند. هرچند در ابتدای این سبک روح ملی و حماسی، خاصه در دوره سامانی جلوه‌ای بارز داشت، ولی در پایان آن، این روحیه تضعیف شده و جای آن را روحیه زاهدانه کسانی مثل ناصرخسرو و اخلاق صوفیانه شاعرانی چون سنایی پر کرد. به‌طور خلاصه می‌توان گفت شروع این سبک با روحیه حماسی و پایان آن با روحیه صوفیانه بود.[۱]
ویژگی‌های سبک خراسانی
[ویرایش]از ویژگی‌های سبک خراسانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تکیه بر قیدها و سنت‌های لفظی و صوری.
- برخرداری از تسلسل‌های منطقی معانی و نشان دادن قابل قبول واقعیات به شکل دستگاهی منظم و به صورتی متین برای به نظم کشیدن مضامین گوناگون.
- دارای اختصاصات تشبیهات غالباً حسی و فاقد پیچیدگی و از لحاظ معنی ، صداقت، صراحت لهجه، تعبیرات و تشبیهات ملموس.
- از حیث نوع، بیشتر بر پایه قصیده و از حیث لفظ، ساده، روان و عاری از ترکیبات دشوار و حضور اندک واژه‌های عربی
- شکل‌گیری نوعی ادبیات پایداری برای پاسداری از تمدن و فرهنگ ایرانی پس از حمله اعراب.
- موضوع محور بودن.
نمونه شعر
[ویرایش]| بوی جوی مولیان آید همی | یاد یار مهربان آید همی | |
| ریگ آمو درشتی راه او | زیر پا یم چو پرنیان آید همی | |
| آب جیحون با همه پهناوری | خنگ ما را تا میان آید همی | |
| ای بخارا شاد باش و شاد زی | شاه نزدت میهمان آید همی | |
| میر ماه است و بخارا آسمان | ماه سوی آسمان آید همی | |
| میر سرو است و بخارا بوستان | سرو سوی بوستان آید همی | |
| آفرین و مدح سود آید ترا | گر به گنج اندر زیان آید همی | |
| — رودکی | ||
شاعران سبک خراسانی
[ویرایش]شمار بسیاری از شاعران نامدار پارسی‌گو به این سبک شعر سروده‌اند که از آن میان آنها می‌توان که افراد زیر اشاره کرد:
- رودکی
- شهید بلخی
- ابوشکور بلخی
- منجیک ترمذی
- کسایی مروزی
- دقیقی
- اسدی توسی
- فردوسی
- عنصری بلخی
- فرخی سیستانی
- غضائری رازی
- عسجدی
- منوچهری دامغانی
- فخرالدین اسعد گرگانی
- مسعود سعد سلمان
- محمد معزی
- ابوالفرج رونی
- ناصرخسرو
- سنایی
جستارهای وابسته
[ویرایش]
پانویس
[ویرایش]- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ داوود دادور (۱۳۹۵-۰۶-۰۲). «مروری کوتاه بر سبک‌های شعر فارسی». هنر اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۱.
منابع
[ویرایش]احمدی گیوی، حسن. «زبان و نگارش فارسی». زمستان ۱۳۷۴.
پیوند به بیرون
[ویرایش]| قالب‌های شعر فارسی | |
|---|---|
| سبک‌های شعر فارسی | |
| شعرشناسی | |
| شهرهای مهم خراسان |    | |
|---|---|---|
| رَبع‌های خراسان | ||
| پیشینه |
| |
| در تقسیمات سیاسی معاصر | ||
| زبان | ||
| هنر |
| |
| مردمان خراسان برپایهٔ زبان | ||
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Credit:
(see original file).
