Historiaurreko aroak

Pleistozenoa

Paleolitoa

Behe Paleolitoa

Olduvai kultura Acheulear kultura

Erdi Paleolitoa

Mousteriar kultura

Goi Paleolitoa

Châtelperroniar kultura Aurignac kultura Gravettiar kultura Solutre kultura Madeleine kultura

Holozenoa

Mesolitoa eta Epipaleolitoa

Aziliar kultura Kebarar kultura Natufiar kultura

Neolitoa

Halafiar kultura Hassun kultura Ubaid kultura Uruk kultura

Kalkolitoa

Kurgan kultura Kanpai-formako ontzien kultura Kordoi-zeramika kultura

Brontze Aroa

Behe Brontze Aroa Erdi Brontze Aroa Goi Brontze Aroa

Burdin Aroa

I Burdin Aroa (Hallstatt kultura Europa erdialdean) II Burdin Aroa (La Tene kultura Europa erdialdean)

Mesolitoa (antzinako grezieraz: mesos=erdia eta lithos=harria) Harri Aroko Paleolito eta Neolito aroen artean dagoen garaia da.

Duela 10.000-9.000 urte hasita, Mesolitoren garapena Europako basoei lotuta dauden ekonomia- eta gizarte-aldaketa ugarik markatu zuten. Klima berotzeak eraginda, hainbat natura-aldaketa gertatu ziren Europan: barazkijale migratzaile handiak, elur-oreina kasu, desagertu ziren... Hortaz, giza-taldeek ingurumenarekiko jokabidea aldatu zuten: Europako baso erraldoietara sartuta, kudeatzen hasi ziren. Neolitoren etorrerak, K.a. VIII. eta IV. milurtekoen artean, Mesolitoren amaiera ekarri zuen.

Uztaia eta geziaren erabilpena ugaldu zen Europan zein Afrikan. Aurreko garaiaren aldean, harrizko ehiza-tresneriaren txikiagotzea areagotu zen: mikrolitoak, silexezko lanabes geometriko txikiak ekoiztu ziren jaurtigailu gisan erabiltzeko. Ugaztun txikien ehiza eta moluskuen (barraskiloak etab.) kontsumoa garatu zen. Arte-irudiak sinbolikoak eta ez-figurazkoak ziren gehienbat.

Hitz bat ala bestea zehazki aplikatzeko irizpideetan adostasunik ez dago. Batzuentzat, garai berean garatzen dira baina eskualde ezberdinetan, eta beste batzuentzat, aldiz, Mesolitoa Epipaleolitoaren ondoren sortu zen^[1]. Glaziarrek eragin mugatua izan zuten lekuetarako, Mesolitoa baino, Epipaleolitoa izendapena hobesten da. Oro har, Ekialde Hurbileko (Asia mendebaldeko) kulturetarako Epipaleolito hitza erabili izan da.

Epipeleolitoa, neurri handi batean, erabili zuten mikrolitoez osatutako tresneriari esker identifikatzen dira gizarte horiek. Gaur egun, Ekialde Hurbilari dagokionez batez ere, Goi Paleolitoaren amaieran sortu zen mikrolito-nagusitasuna duen industria oro epipaleolitotzat jotzen da, nahiz eta azken aldi glaziarraren amaiera baino lehenagokoa izan (K.a. 8300)^[2]. Europa hegoalderako Epipaleolitoa izena erabiltzen da gehienbat, bertan, Paleolitikoarekiko jarraitasun kulturala aurki baitaiteke.

Würm glaziazioaren azkenaldian epeltzen hasi zuen giroa, landareak han eta hemen ugaldu ziren eta mendi gorenetan baizik ez ziren geratu izotza eta elurra. Jendea leizeetatik atera eta lur behereak, haranak eta ibarrak hasi zen betetzen. Adituen ustez Mesolitoan gauzatu zen euskal gizakia.

Bi aldi nagusi bereizten dira Mesolitoan: Azil aldia da lehen garaia (K.a. 9000-K.a. 6000. Frantziako Ariègeko Mas-d'Azilgo aztarnategiak eman dio izena), Madelein aldiaren jarraian, eta Goi Mesolito edo Tardenoisiar aldia da bigarrena, Neolitoaren atean (K.a. 6000-K.a. 4000. Asturiar aldia izena ere ematen zaio). Aziliar aldiko gizakia ehiztaria zen eta fruituak eta itsasoko soinberak jaten zituen, halaber.

Ez zuen leizea erabat utzi eta Madelein aldian bezalako tresnak lantzen zituen, harriz nahiz hezurrez. Ez zituen irudiak eta grabatuak egiten haitzuloetako hormetan, eta badirudi aldakuntza handiak gertatu zirela Cro-Magnon arrazako jende haren sinesteetan eta gizarte antolamenduan. Garai honetakoak dira Itziarko Urtiagako leizean aurkitu ziren giza hezurrak. Goi Mesolitoan soinbera eta arrain gehiago jaten zen eta lan espezializazioa areagotu zen.

Gizarte antolamendua konplexuagoa zen eta badirudi garai haietan hasi zirela lehen migrazioak, Europatik eta Afrika aldetik. Aipagarri dira garai honetako kutun eta apaingailuak. Mouligna (Biarritz), Izturitze, Bolinkoba (Abadiño), Berroberria (Urdazubi), Ermitia (Deba), Urtiaga (Itziar), Lumentza (Lekeitio), eta Santimamiñeko (Kortezubi) leizeetan aurkitu dira Mesolitoko aztarna garrantzitsuenak.

• Mesolitoa. Arkeologia Ondarea. Ondarea. Kultura ondarea. Eusko jaurlaritza.
• Laborda Martínez, Mª Amparo. 2020. "Evidencias de uso en la industria lítica de sílex recuperada en el nivel Mesolítico geométrico del abrigo de La Peña (Marañón, Navarra)" Trabajos de arqueología de Navarra, 0211-5174, 31-32 zk., 13-55 or
• Iriarte-Chiapusso, M.-J., Arrizabalaga, Álvaro, Etxeberria, F., Herrasti, L., & Álvarez Fernández, E. 2010. "Una ocupación con conchero en el norte de la Península Ibérica: nuevos datos acerca del abrigo mesolítico de J3 (País Vasco, España)". Zephyrvs, 65, 117–127.
• Cava Almuzara, Ana eta Alday Ruiz, Alfonso: "La Unidad de Muescas y Denticulados del Mesolítico en el País Vasco: la formalización de un modelo cultural", In: Alfonso Alday Ruiz, (koord.) 2006. El Mesolítico de muescas y denticulados en la cuenca del Ebro y el litoral mediterráneo peninsular, 84-7821-659-6, 223-300 or.
• Fano Martínez, Miguel Angel. 2004. "Un nuevo tiempo. El Mesolítico en la región cantábrica". In: Fano Martínez, Miguel Angel (koord). 2004. Las sociedades del Paleolítico en la región cantábrica 337-402 or.

• 2022-04-25. "El abrigo mesolítico de Aizpea (valle de Aezcoa, Navarra) y su enterramiento" El blog de marianosinues.

Artikulu hau historiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.