Esfinge (mitologia)
Egiptoar mitologia
Ezaugarriak
Sexua	emakumezkoa
Familia
Aita	Tifon eta Ortro
Ama	Ekidna eta Kimera
Anai-arrebak	Lernako hidra

Esfingea (antzinako grezieraz: Σφίγξ), oro har, giza burudun etzandako lehoi bat bezala irudikatzen den animalia mitologiko baten grezierazko izena da. Esfingeak, antzinako egiptoarrek asmatu zituzten, eta euren mitologia konplexuko zati ziren. Garrantzi kulturala ere izan zuten antzinako greziarren artean. Herodotok, Androesfinge deitzen du egiptoarra, gizon aurpegia zuena, greziarrak ez bezala, emakume itxura eta hegoak zituena. Krioesfinge deritzenak ere bazeuden, animalia burudunak, oro har ahari edo belatzenak. Antzinako egiptoarrek, Sheps-ankh deitu zituzten "irudi bizia" esan nahi duena.

Esfingeak, erregetzaren ikur ziren, lehoiaren boterea eta indarra irudikatzen baitzuten, baita heriotzaren ondoko bizitza ere, honen ondorioz, hilobi askotan erliebean agertzen direlarik. Egiptoko Inperio Berrian, esfinge bezala, jainkoren batzuk irudikatu ziren, Amon kasu.

Eskulturazko irudikapenik antzinakoena eta handiena, Gizako Esfinge Handia da, Gizan dagoena, baina ohikoa zen tenpluetara zeramaten bideen bi alboetan esfingeak jartzea. Karnakeko tenpluan, Luxorren, 3 kilometroko bide bat dago, ertz bakoitzean, ahari burudun 90 esfinge dituena.

Egiptoar esfingea, historian zehar aldatzen joan da, bere itxura aldatuz uneko joera artistikoen arabera. Emakume itxuradun bat ere ezagutzen da: Erromako Barracco Museoko esfingea, granito beltzez egina eta Hatshepsuti ematen zaiona, eta Kairoko Egiptoar Museoan kontserbatutako beste bat, erregina berarena, honela, esfinge eran irudikatutako lehen emakumezko faraoia izango litzatekeelarik. Euren aurpegia esfingeetan ikus daitekeen beste erregina batzuk, Mutnedjmet eta Nefertiti dira.

Esfingeak Tebas itota zeukan izurrite baten bidez. Enigma bat adierazia zuen eta inork ez zuen asmatzen. ^[1] Esfingeak honako enigma hau proposatu zion Edipori iristean: “Zer gauza da gazte denean lau zangoz dabilena, gero bi zangoz, eta azkenik hiru zangoz, biziaren arratsaldean?”. Eta Edipok erantzun: “Gizakia da. Zeren haurra denean arrastaka ibiliz hasten baita, gero zutik ibiltzen ikasten baitu; eta azkenean, zaharra denean, makilaren laguntzaz ibiltzen baita”.^[2]

• Gizako Esfinge Handia
• Agosteko Esfingea

1. ↑ Zapiain, Markos. «Edipo» Eibar.ORG | Eibarko peoria (Noiz kontsultatua: 2022-07-04).
2. ↑ «alegoria - Literatura Terminoen Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2022-07-04).