భారత ప్రణాళికా సంఘం, కేంద్ర మంత్రిమండలి తీర్మానం ద్వారా1950 మార్చి 15 న ఏర్పడిన కేంద్ర ప్రభుత్వ సలహా సంస్థ.^[2] ఇది రాజ్యాంగేతర, శాసనేతర సంస్థ. దీనికి ఛైర్మన్ గా ప్రధాన మంత్రి, క్రియాశీలకంగా పనిచేసే వాస్తవ కార్యనిర్వాహకుడిగా ఉపాధ్యక్షుడు వ్యవహరిస్తారు.ఇది భారతదేశ పంచవర్ష ప్రణాళికలను ఇతర విధులతో రూపొందించింది.

2014 లో ప్రధానమంత్రి నరేంద్ర మోడీ తన మొదటి స్వాతంత్ర్య దినోత్సవ ప్రసంగంలో, ప్రణాళికా సంఘాన్ని రద్దు చేయాలనే ఉద్దేశ్యాన్ని ప్రకటించారు.అప్పటి నుండి దీనిని ఎన్‌ఐటిఐ ఆయోగ్ అనే కొత్త సంస్థ ద్వారా భర్తీ చేస్తుంది.

రాష్ట్ర సార్వభౌమ అధికారం నుండి ఉద్భవించిన మూలాధార ఆర్థిక ప్రణాళిక 1938 లో కాంగ్రెస్ అధ్యక్షుడు, భారత జాతీయ సైన్యం సుప్రీం నాయకుడు నేతాజీ సుభాష్ చంద్రబోస్ చేత ప్రారంభించబడింది. అతను జాతీయ ప్రణాళిక కమిటీని ఏర్పాటు చేయడానికి మేఘనాడ్ సాహా చేత ఒప్పించబడ్డాడు. ^[3] ప్రణాళికా కమిటీ అధిపతిగా ఎం.విశ్వేశ్వరయ్య ఎన్నికయ్యాడు. మేఘ్నాడ్ సాహా అతనిని సంప్రదించి, పదవి నుంచి వైదొలగాలని అభ్యర్థించారు.ప్రణాళికకు విజ్ఞాన శాస్త్రం, రాజకీయాల మధ్య పరస్పర అవసరముందని వాదించాడు. ఎం. విశ్వేశ్వరయ్య ఉదారంగా అంగీకరింంచారు.జవహర్‌లాల్ నెహ్రూను జాతీయ ప్రణాళిక కమిటీకి అధిపతిగా చేశారు.1944 నుండి 1946 వరకు "బ్రిటిష్ రాజ్ " అని పిలవబడే హోదాలో పనిచేసిన కెసి నియోగి ఆధ్వర్యంలో ప్రణాళిక సలహాబోర్డును అధికారికంగా స్థాపించబడ్డది.

పారిశ్రామికవేత్తలు, ఆర్థికవేత్తలు స్వతంత్రంగా కనీసం మూడు అభివృద్ధి ప్రణాళికలను రూపొందించారు.కొంతమంది పండితులు మహాత్మా గాంధీ, నెహ్రూ మధ్య సైద్ధాంతిక విభజనలను అధిగమించడానికి ప్రణాళికను ఒక సాధనంగా ప్రవేశపెట్టడం ఉద్దేశించిందని వాదించారు.^[4] భారతదేశంలో బహువచన ప్రజాస్వామ్యం నేపథ్యంలో కేంద్ర ఏజెన్సీగా ప్రణాళికా సంఘం మూలాధార ఆర్థిక ప్రణాళిక కంటే ఎక్కువ విధులు కేేేేటాయింపుల అవసరం ఉందని ఇతర పండితులు వాదించారు.^[5]

భారతదేశం స్వాతంత్ర్యం పొందిన తరువాత, ఒక అధికారిక ప్రణాళికను అవలంబించారు.1950 మార్చి 15 న అప్ప అనుగుణంగా ప్రణాళికా సంఘం నేరుగా భారత ప్రధానమంత్రికి నివేదించడం, 1950 మార్చి 15 న స్థాపించబడింది, ప్రధాన మంత్రి జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ చైర్మన్‌గా ఉన్నారు. ప్రణాళికా సంఘం ఏర్పాటుకు అధికారం భారత రాజ్యాంగం లేదా శాసనం నుండి తీసుకోబడలేదు; ఇది భారత ప్రభుత్వ కేంద్రం.

ప్రధానంగా వ్యవసాయ రంగం అభివృద్ధిపై దృష్టి సారించి 1951 లో మొదటి పంచవర్ష ప్రణాళిక ప్రారంభించబడింది. ఇండో-పాకిస్తాన్ వివాదం కారణంగా విరామం ఉన్నప్పుడు 1965 కి ముందు రెండు తదుపరి పంచవర్ష ప్రణాళికలు రూపొందించబడ్డాయి.వరుసగా రెండు సంవత్సరాల కరువు, కరెన్సీ విలువ తగ్గింపు, ధరల పెరుగుదల, వనరుల కోత, ప్రణాళిక ప్రక్రియను దెబ్బతీసింది. 1966, 1969 మధ్య మూడవ పంచవర్ష ప్రణాళిక, తరువాత, నాల్గవ పంచవర్ష ప్రణాళికను 1969 లో ప్రారంభించారు.

కేంద్రంలో వేగంగా మారుతున్న రాజకీయ పరిస్థితుల కారణంగా 1990 లో ఎనిమిదవ ప్రణాళిక ప్రారంభించబడలేదు.1990–91, 1991-92 సంవత్సరాలను వార్షిక ప్రణాళికలుగా పరిగణించారు. నిర్మాణాత్మక సర్దుబాటు విధానాలను ప్రారంభించిన తరువాత 1992 లో ఎనిమిదవ ప్రణాళిక ప్రారంభించబడింది.

మొదటి ఎనిమిది ప్రణాళికలకు ప్రాథమిక, భారీ పరిశ్రమలలో భారీ పెట్టుబడులతో పెరుగుతున్న ప్రభుత్వ రంగానికి ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడింది, కాని 1997 లో తొమ్మిదవ ప్రణాళికను ప్రారంభించినప్పటి నుండి, ప్రభుత్వ రంగానికి ప్రాధాన్యత తక్కువగా ఉంది. సాధారణంగా, ప్రణాళికపై దేశ ప్రజల ఆలోచన ఎక్కువగా సూచించే స్వభావం కలిగి ఉండాలి.

2014 లో నరేంద్ర మోడీ ప్రభుత్వం ప్రణాళికా సంఘాన్ని మూసివేయాలని నిర్ణయించింది. భారత ప్రజల ప్రస్తుత అవసరాలు, ఆకాంక్షలను బాగా సూచించడానికి కొత్తగా ఏర్పడిన ఎన్‌ఐటిఐ ఆయోగ్ దీనిని భర్తీ చేసింది.^[6]

కమిషన్ యొక్క కూర్పు ప్రారంభమైనప్పటి నుండి గణనీయమైన మార్పులకు గురైంది. ప్రధానమంత్రి ఎక్స్ అఫిషియో ఛైర్మన్‌గా ఉండటంతో, కమిటీకి పూర్తి కేబినెట్ మంత్రి హోదాతో నామినేటెడ్ డిప్యూటీ చైర్మన్ ఉన్నారు.ముఖ్యమైన కేబినెట్ మంత్రులు కమిషన్ ఎక్స్ అఫిషియో సభ్యులుగా వ్యవహరించగా, పూర్తి సమయం సభ్యులు ఎకనామిక్స్, ఇండస్ట్రీ, సైన్స్, జనరల్ అడ్మినిస్ట్రేషన్ వంటి వివిధ రంగాలలో నిపుణులు వ్యవహరించారు.

కమిషన్ ఎక్స్ అఫిషియో సభ్యులలో ఆర్థిక మంత్రి, వ్యవసాయ మంత్రి, హోం మంత్రి, ఆరోగ్య మంత్రి, రసాయనాలు, ఎరువుల మంత్రి, సమాచార సాంకేతిక మంత్రి, న్యాయ మంత్రి, మానవ వనరుల అభివృద్ధి మంత్రి, ప్రణాళికా రాష్ట్ర మంత్రి ఉన్నారు.^[7]

కమిషన్ దాని వివిధ విభాగాల ద్వారా పనిచేసింది, వాటిలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి:

• సాధారణ ప్రణాళిక విభాగాలు
• ప్రోగ్రామ్ అడ్మినిస్ట్రేషన్ విభాగాలు

కమిషన్‌లోని నిపుణుల్లో ఎక్కువమంది ఆర్థికవేత్తలు, కమిషన్‌ను భారతీయ ఆర్థిక సేవ అతిపెద్ద యజమానిగా చేశారు.

ప్రభుత్వం 1950 తీర్మానం ప్రకారం భారత ప్రణాళికా సంఘం విధులు క్రింది విధంగా ఉన్నాయి:

1. సాంకేతిక సిబ్బందితో సహా భారతదేశం సంపద, మూలధనం, మానవ వనరులలో ఒక అంచనా వేయడం, వాటిని పెంచే అవకాశాలను పరిశోధించడం సంబంధిత వనరులు, ఇవి దేశ అవసరాలకు సంబంధించి లోపం ఉన్నట్లు గుర్తించబడతాయి
2. దేశ వనరులను అత్యంత సమర్థవంతంగా, సమతుల్యంగా వినియోగించుకోవడానికి ఒక ప్రణాళికను రూపొందించడం.
3. దశలను నిర్వచించడానికి, ప్రాధాన్యత ఆధారంగా, దీనిలో ప్రణాళికను చేపట్టాలి, ప్రతి దశను పూర్తి చేయడానికి వనరుల కేటాయింపును ప్రతిపాదించాలి.
4. ఆర్థికాభివృద్ధిని తగ్గించే కారకాలను సూచించడానికి.
5. దేశం, ప్రస్తుత సామాజిక-రాజకీయ పరిస్థితులలో ప్రణాళికను విజయవంతంగా అమలు చేయడానికి అవసరమైన పరిస్థితులను నిర్ణయించడం.
6. ప్రణాళిక, ప్రతి దశను దాని అన్ని అంశాలలో విజయవంతంగా అమలు చేయడానికి అవసరమైన యంత్రాల స్వభావాన్ని నిర్ణయించడం.
7. ప్రణాళిక ప్రతి దశ అమలులో సాధించిన పురోగతిని ఎప్పటికప్పుడు అంచనా వేయడం, ప్రణాళిక విజయాలను అమలు చేయడంలో ముఖ్యమైనదిగా భావించే విధానం, చర్యల సర్దుబాట్లను ప్రతిపాదించింది.
8. ఈ విధులు అమలును సులభతరం చేయడానికి అవసరమైనవిగా భావించే వాటికి సంబంధించి ఎప్పటికప్పుడు అవసరమైన సిఫార్సులు చేయడం. ఇటువంటి సిఫార్సులు ప్రస్తుత ఆర్థిక పరిస్థితులు, ప్రస్తుత విధానాలు, చర్యలు లేదా అభివృద్ధి కార్యక్రమాలకు సంబంధించినవి. కేంద్ర లేదా రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు కమిషన్‌కు సూచించిన కొన్ని నిర్దిష్ట సమస్యలకు ప్రతిస్పందనగా కూడా వాటిని ఇవ్వవచ్చు.

2013 మార్చిలో, 12 వ పంచవర్ష ప్రణాళిక గురించి అవగాహనను వ్యాప్తి చేయడానికి ప్రణాళికా సంఘం భారీ సోషల్ మీడియా ప్రచారాన్ని ప్రారంభించింది. దీని తరువాత మీడియా ప్రచారాన్ని గూగుల్, హ్యాంగ్అవుట్‌ల శ్రేణిలో కొనసాగించింది. 2013 సెప్టెంబరు నాటికి, ఇది సోషల్ మీడియాలో లక్ష మందికి పైగా ట్విట్టర్ ఫాలోవర్లతో, ఫేస్బుక్, యూట్యూబ్, స్లైడ్ షేర్, ఇన్‌స్టాగ్రామ్‌లో గణనీయమైన పరిమాణంలో ప్రచారం పొందింది.^[8]

• నీతి ఆయోగ్ - ప్రణాళికా సంఘం స్థానంలో ఏర్పడిన కొత్త సంస్థ
• భారతదేశ పంచవర్ష ప్రణాళికలు

• అధికారిక జాలగూడు