*Το «καμπανέλα» ανακατευθύνει εδώ. Για το ομώνυμο γένος φυτών, δείτε αβούτιλο.

Τομάζο Καμπανέλα
Όνομα	Τομάζο Καμπανέλα
Γέννηση	Giovan Domenico Campanella 5 Σεπτεμβρίου 1568 Στύλο, Ιταλία
Θάνατος	21 Μαΐου 1639 (71 ετών) Παρίσι, Γαλλία
Επάγγελμα/ ιδιότητες	Φιλόσοφος, θεολόγος, αστρολόγος, ποιητής
Εθνικότητα	Ιταλός
Περίοδος	1597-1634
Λογοτεχνικό κίνημα	Ουτοπία Αναγεννησιακός ουμανισμός
Αξιοσημείωτα έργα	Η Πόλη του Ήλιου Μεταφυσικά Η Μοναρχία στην Ισπανία Η Μοναρχία στη Γαλλία
Πολυμέσα σχετικά με τoν συγγραφέα
δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Τζιοβάννι Ντομένικο Καμπανέλλα (Giovan Domenico Campanella, 5 Σεπτεμβρίου 1568 – 21 Μαΐου 1639) ή Τομάζο Καμπανέλλα ήταν Ιταλός Δομινικανός μοναχός, φιλόσοφος, θεολόγος, αστρολόγος και ποιητής.

Γεννήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1568 στο Στινιάνο, στην κομητεία του Στύλο της επαρχίας Ρέτζο-Καλάμπρια, στη νότια Ιταλία, και βαπτίσθηκε ως Τζιοβάνι Ντομένικο Καμπανέλλα. Ο Τομάζο Καμπανέλλα, όπως μετονομάστηκε αργότερα, ήταν παιδί-θαύμα. Γιος μιας φτωχής και αναλφάβητης οικογένειας, εισήλθε σε Δομινικανό Μοναστήρι πριν από την ηλικία των δεκαπέντε ετών, λαμβάνοντας το όνομα «fra Tommaso» προς τιμή του Θωμά Ακινάτη. Σπούδασε θεολογία και φιλοσοφία.

Από νωρίς παρεξέκλινε από την αριστοτελική ορθοδοξία και προσελκύστηκε από την εμπειρική φιλοσοφία του Μπερναρντίνο Τελέζιο (Bernardino Telesio) (1509-1588), ο οποίος δίδαξε ότι γνώση είναι και η αίσθηση, ότι όλα τα πράγματα στη φύση διαθέτουν αίσθηση (δηλαδή ότι «η φιλοσοφία αποδεικνύεται από τις αισθήσεις»), που δημοσιεύθηκε το 1592, για την υπεράσπισή του.

Όταν ήταν στη Νάπολη ασχολήθηκε και με την αστρολογία. Οι ετερόδοξες απόψεις του στην αστρολογία, ειδικότερα η αντίθεσή του στην αρχή του Αριστοτέλη, τον έφεραν σε σύγκρουση με τις Εκκλησιαστικές Αρχές, με αποτέλεσμα να καταγγελθεί και να παραπεμφθεί στην Ιερά Εξέταση. Προτού οδηγηθεί στο Ιερό γραφείο στη Ρώμη, είχε περιοριστεί σε ένα μοναστήρι μέχρι το 1597.

Μετά την απελευθέρωσή του, ο Καμπανέλλα επέστρεψε στην Καλαβρία, όπου ηγήθηκε συνωμοσίας κατά του ισπανικού κράτους. Στόχος του Καμπανέλλα ήταν να δημιουργήσει μια κοινωνία που να βασίζεται στην κοινότητα των αγαθών και των συζύγων, βάσει των προφητειών του Ιωακείμ της Φιόρε (Joachim di Fiore) και των δικών του αστρολογικών παρατηρήσεων κατά το έτος 1600. Προδόθηκε από δύο συνωμότες συναδέλφους του, συνελήφθη και κρατήθηκε έγκλειστος στη Νάπολη, από όπου κατάφερε να αποδράσει και να διαφύγει της ποινής του, καθώς το δικαστήριο, ερήμην του ιδίου, τον κατεδίκασε σε ισόβια.

Ο Καμπανέλλα συνελήφθη εκ νέου, με αποτέλεσμα να περάσει τα επόμενα 27 χρόνια στη φυλακή. Κατά τη διάρκεια της κρατήσεώς του έγραψε τα σημαντικότερα έργα του: Η μοναρχία στην Ισπανία (1600), Πολιτικός αφορισμός (1601), Ο θρίαμβος του αθεϊσμού (1605-1607), Μεταφυσικά (1609-1623), Θεολογία (1613-1624), και το πιο φημισμένο έργο του Η Πόλη του Ήλιου (1602/1623). Ο Καμπανέλλα παρενέβη ακόμη και στην πρώτη δίκη του Γκαλιλέο Γκαλιλέι, με μια θαρραλέα υπεράσπισή του γραμμένη το 1616, που δημοσιεύθηκε το 1622. Η ειρωνεία είναι ότι ο Γαλιλαίος δεν ήθελε τη βοήθεια του Καμπανέλλα, λόγω της ξενοφανούς ιδεολογίας που είχε, κατ' αυτόν, και την προηγούμενη καταδίκη του ως αιρετικού από τη Δυτική Εκκλησία.

Ο Καμπανέλλα τελικά απελευθερώθηκε από τη φυλακή το 1626, λόγω της διαμεσολάβησης του Πάπα Ουρβανού Η΄ στον Φίλιππο Δ΄ της Ισπανίας. Αμέσως μετά την απελευθέρωσή του, ο Πάπας τον πήρε την Ρώμη όπου, με προτροπή του Πάπα, συγκλήθηκε το Ιερό γραφείο με σκοπό την αποκατάστασή του και την απόδοση πλήρους ελευθερίας το 1629. Έζησε έπειτα για πέντε χρόνια στη Ρώμη, όπου ήταν σύμβουλος της Παπικής αυλής επί αστρολογικών θεμάτων.

Στο 1634, ωστόσο, μια νέα συνωμοσία της Καλαβρίας, υπό την καθοδήγηση ενός από τους οπαδούς του, τού δημιουργούν νέα προβλήματα. Με τη βοήθεια του καρδινάλιου Μπερμπερίνι και του Γάλλου πρέσβεως Ντε Νοάιγ (de Noailles), έφυγε για τη Γαλλία, όπου έγινε δεκτός στην αυλή του Βασιλέως Λουδοβίκου ΙΓ΄, με σημαντικές τιμές. Εκεί τέθηκε υπό την προστασία του πανίσχυρου τότε και μετέπειτα Καρδιναλίου Ρισελιέ, και του δόθηκε μία γενναιόδωρη ισόβια σύνταξη από τον βασιλέα.

Έκτοτε ο Καμπανέλλα αφιέρωσε το υπόλοιπο της ζωής του στο μοναστήρι του Σαιν Ονορέ (Saint-Honoré) στο Παρίσι. Η τελευταία του σπουδαία εργασία ήταν ένα ποίημα για την επέτειο της γεννήσεως του μελλοντικού Βασιλέα της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΔ΄. Ο Τομάζο Καμπανέλα πέθανε στο Παρίσι σε ηλικία 70 ετών, στις 21 Μαΐου 1639.

• Κιτρομηλίδης, Πασχάλης: «Ουτοπία και κριτικός στοχασμός. Η περίπτωση του Tommaso Campanella», περιοδικό Διαβάζω, τ. 29 (1980), σσ. 50-57
• Νούτσος, Παναγιώτης: Ουτοπία και ιστορία - Η ιστορική διάσταση των ουτοπικών σχεδιασμάτων του T. Campanella και του Fr. Bacon, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1979