Ο Τζαούσιος ήταν στρατιωτικό αξίωμα της ύστερης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, του οποίου τα καθήκοντα και ο ρόλος δεν μας εντελώς καθαρά^[1].

Ο όρος προέρχεται από την τουρκική λέξη çavuş, που σημαίνει τον "μεταφορέα" ή "αγγελιοφόρο^[1], και χρησιμοποιούταν από τους Βυζαντινούς νωρίς ίσως από τα τέλη του 11ου αιώνα^[2]. Κατά τους 13ο με 15ο αιώνα, αφορούσε αξιωματικούς, οι οποίοι υπηρετούσαν σε επαρχιακές θέσεις. Ο Τζαούσιος μπορούσε να υπηρετεί ως διοικητής της φρουράς κάστρου (οχυρωμένο διοικητικό κέντρο με ανώτερο τον Κεφαλή), ίσως συνδυάζοντας διοικητικό και στρατιωτικό ρόλο, ή ως αξιωματικός σε αλλάγιον (στρατιωτικός σχηματισμός του Βυζαντινού στρατού) του αυτοκρατορικού στρατού ξηράς^[1][2]. Οι περισσότεροι Τζαούσιοι, που αναφέρονται στις πηγές, προέρχονταν από το Δεσποτάτο του Μυστρά^[3], όπου και παίζανε σημαντικό ρόλο στην επαρχιακή διοίκηση. Στην Μακεδονία και τη Θράκη αντίθετα φαίνεται ότι ο ρόλος τους ήταν περιορισμένος σε καθαρά στρατιωτικός μέσα στα αλλάγια^[2].

Η παραλλαγή μέγας τζαούσιος είναι αυλικός τίτλος, που πρώτη φορά μαρτυρείται υπό τον Ιωάννη Βατάτζη (βασιλεία 1221–1254), και τα καθήκοντα του οποίου είναι ασαφή^[4]. Ο Γάλλος Βυζαντινολόγος Rodolphe Guilland υποθέτει ότι ήταν προϊστάμενος των τζαούσιων, οι οποίοι ήταν οι διάδοχοι του παλιότερου αυτοκρατορικού τμήματος αγγελιοφόρων των Μανδατόρων^[5]. Στο Βιβλίο των Αξιωμάτων του ψευτο-Κωδινού, μέσα του 14ου αιώνα, περιγράφεται ως αυτός που είναι υπεύθυνος για την τάξη στην αυτοκρατορική ακολουθία^[3]. Σίγουρα, ο πρώτος μέγας τζαούσιος, ο Κωνσταντίνος Μαργαρίτης, ήταν ο διοικητής της προσωπικής ακολουθίας του Βατάτζη^[6], αλλά αργότερα ο τίτλος δεν φαίνεται να αντιστοιχεί σε συγκεκριμένα καθήκοντα^[7]. Σύμφωνα με τις πηγές, ο μέγας τζαούσιος κατακτούσε την 37η θέση στην κυριαρχία της Αυλής.^[8]

Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Tzaousios της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 4.0. (ιστορικό/συντάκτες).