Η ταχύτητα πλοίου (speed) αποτελεί συνάρτηση απόστασης και χρόνου μέσα στον οποίο διανύεται αυτή από ένα πλοίο, η οποία και μετριέται σε κόμβους (knots), ή ναυτικά μίλια ανά ώρα, (nm/h).

Η ταχύτητα των πλοίων διακρίνεται στις ακόλουθες κατηγορίες:

1. Αργή ή βραδυπορίας (idling speed), συνήθως εντός λιμένων, διαύλων, κ.λπ. (περίπου 5-7 κόμβοι ή κατά πλοηγό).
2. Μέτρια ή αποδοτική (cruising speed), συνήθως μετά απόπλου ή όταν προσεγγίζεται αγκυροβόλιο, (περίπου 9-10 κόμβοι).
3. Μέση ταχύτητα (average speed), συνήθως σε έξοδο από περιορισμένων κινήσεων περιοχή, ή προετοιμασία προσέγγισης λιμένων,(περίπου 10-13 κόμβοι).
4. Οικονομική (economic speed), ιδανική ταχύτητα σε συνάρτηση ωριαίας κατανάλωσης καυσίμων, (ποικίλει κατά τύπο πλοίου).
5. Υπηρεσιακή (service speed ή commercial speed), χαρακτηρίζεται η συνήθης ακολουθούμενη που μπορεί και να ταυτίζεται με την οικονομική, (που ποικίλει κατά τύπο πλοίου) και
6. Μέγιστη ή «πάση δυνάμει» (full speed), η ανώτερη δυνατή που μπορεί έκτακτα ν΄ αναπτύξει ένα πλοίο (για κάποιο χρονικό διάστημα).

Βέβαια υπάρχουν και άλλες ειδικότερες ταχύτητες πλοίου, ανάλογα με το αντικείμενο απασχόλησης του πλοίου π.χ. ταχύτητα πόντισης άγκυρας ή φραγμάτων, ανέλκυσης, έρευνας, αλιείας, ναρκαλιείας και ναρκοθέτησης, απονήωσης και προσνήωσης, "εν αναδύσει" και "εν καταδύσει" (ύποβρυχίων) κλπ.

Η ταχύτητα πλοίου προσδιορίζεται με τα δρομόμετρα ή με την απόσταση σε συνάρτηση του χρόνου παρατήρησης, (στίγμα εξ αναμετρήσεως), ή από γραμμές θέσης, ή με σύγχρονο ραντάρ ή με τις γνωστές ηλεκτρονικές συσκευές θέσης (GPS).

• Δεν θα πρέπει να συγχέεται ο κόμβος (ναυτικό μίλι ανά ώρα) που είναι μονάδα ταχύτητας πλοίων με το στατικό μίλι ανά ώρα που είναι μονάδα ταχύτητας οχημάτων σε αγγλοσαξονικές χώρες, δεδομένου ότι το ναυτικό μίλι είναι 1852 m ενώ το στατικό 1609 m.