Η Συνθήκη Γουαϊτάνγκι (Αγγλικά: Teaty of Waitangi, Μαορί: Te Tiriti o Waitangi) υπεγράφη στις 6 Φεβρουαρίου 1840 στο Γουαϊτάνγκι στον Κόλπο των Νησιών στη Νέα Ζηλανδία. Υπεγράφη από αντιπροσώπους του Βρετανικού Στέμματος και τους αρχηγούς από το βόρειο Βόρειο Νησί συμπεριλαμβανομένων και των αρχηγών αυτών που ο Βρετανός Αρμοστής Τζέιμς Μπάσμπι είχε νωρίτερα παρακινήσει να διεκδικήσουν ανεξαρτησία ως Ομοσπονδία των Ηνωμένων Φυλών της Νέας Ζηλανδίας.

Από την Βρετανική πλευρά, η Συνθήκη, όπως συχνά την αποκαλούν οι Νεοζηλανδοί, έδινε τη δικαιολογία για να καταστεί η Νέα Ζηλανδία Βρετανική αποικία. Σήμερα θεωρείται γενικά ως το ιδρυτικό σημείο της Νέας Ζηλανδίας ως κράτος. Ωστόσο, έχουν προκύψει σημαντικά θέματα που αφορούν την αρχική μετάφραση της συνθήκης από τα Αγγλικά στα Μαορί. Ένα παράδειγμα είναι ο όρος kawanatanga, μια μετάφραση που μεταφυτεύτηκε από τα αγγλικά, η οποία παρουσιάστηκε στην γλώσσα των Μαορί για πρώτη φορά στην Συνθήκη. Χρησιμοποιήθηκε εκεί για να μεταφράσει την έννοια της αυτονομίας. Συχνά αναφέρεται πως οι Μαορί δεν είχαν καμία λέξη για την έννοια αυτονομία στη γλώσσα τους εκείνη την εποχή, αν και μερικοί απαντούν πως η Μαορί "mana" είχε χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει την αυτονομία Μαορί στην Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας το 1835. Η λέξη αποτελείται από το kawana, απόδοση στα Μαορί της αγγλικής λέξης governor (κυβερνήτης), και την υπάρχουσα Μαορί κατάληξη -tanga, παρόμοια με τα αγγλικά -ship ή -dom. Επομένως μια κυριολεκτική μετάφραση της λέξης θα ήταν στα αγγλικά governorship (διακυβέρνηση). Άλλες Μαορί λέξεις με την κατάληξη -tanga είναι οι rangatiratanga, "αρχηγεία", και kingitanga, "βασιλεία".

Το νόημα που προσάπτεται στη λέξη, και ιδιαίτερα πώς σχετίζεται με το rangatiratanga, είναι ζωτικής σημασίας στην συζήτηση για τη Συνθήκη Γουαϊτάνγκι. Η συνθήκη αυτή είναι ακόμη εξαιρετικά σημαντική στη σύγχρονη Νέα Ζηλανδία, και παραμένει αντικείμενο μεγάλης αμφισβήτησης και πολιτικών συζητήσεων.

Εξαιτίας του μικρού μεγέθους και της περιορισμένης εμβέλειας της Συνθήκης, δεν είναι κατάλληλο έγγραφο για να καταστεί σύνταγμα και δεν αναγνωρίζεται ως τέτοιο. Ωστόσο, είναι η βάση για τον ιδρυτικό μύθο της Νέας Ζηλανδίας και εξαιτίας αυτού είναι έγγραφο ζωτικής σημασίας.

Συχνά οι άνθρωποι μιλούν για τις αρχές ή το πνεύμα της Συνθήκης, αλλά δεν υπάρχει καθαρή ομοφωνία για τη φύση αυτών. Για μερικούς το πνεύμα είναι η ένωση δύο λαών σε έναν, ή όπως ο Χόμπσον το είχε θέσει τη μέρα της πρώτης υπογραφής, "Τώρα είμαστε ένας λαός". Για άλλους το πνεύμα είναι αυτό του συνεταιρισμού μεταξύ του Στέμματος και των Μαορί. Η τελευταία αυτή θεώρηση τείνει να επικρατεί στους επίσημους κύκλους, ιδιαίτερα μετά από μια δειρά σημαντικών δικαστικών αποφάσεων στη δεκαετία του 1980.

Ανεξαρτήτως της πολιτικής αμφισβήτησης που συνεχίζει να υπάρχει γύρω από το νόημα της συνθήκης, παραμένει ένα αυνήθιστο έγγραφο όταν θεωρείται στο ιστορικό περιβάλλον της εποχής. Η διαφορά ανάμεσα στη Συνθήκη και στη μεταχείριση ιθαγενών πληθυσμών από Ευρωπαίους αποίκους σε περισσότερα άλλα μέρη του κόσμου είναι εντυπωσιακή.

• Επίσημος πληροφοριακός διαδυκτιακός τόπος για τη Συνθήη Γουαϊτάνγκι Αρχειοθετήθηκε 2006-11-14 στο Wayback Machine.
• Γραφείο Διακανονισμών της Συνθήκης Αρχειοθετήθηκε 2012-05-20 στο Wayback Machine.
• Δικαστήριο Γουαϊτάνγκι
• Κείμενο της Συνθήκης Γουαϊτάνγκι στα Αγγλικά και τα Μαορί
• Νομοθεσία της Νέας Ζηλανδίας
• Ιστοσελίδα Αρχείων της Νέας Ζηλανδίας
• Η Συνθήκη Λίτλγουντ - αμφισβητήσιμο επιχείρημα πως ένα παλαιότερο σχέδιο της Συνθήκης περιέχει τον πραγματικό της σκοπό.