Συντεταγμένες: 35°7′14″N 25°20′28″E / 35.12056°N 25.34111°E / 35.12056; 25.34111

Παναγία Πεδιάδος
Παναγία Πεδιάδος Παναγία Πεδιάδος
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα[1]
Περιφέρεια	Κρήτης
Περιφερειακή Ενότητα	Ηρακλείου
Δήμος	Μινώα Πεδιάδος
Δημοτική Ενότητα	Αρκαλοχωρίου
Γεωγραφία
Νομός	Ηρακλείου
Υψόμετρο	360
Πληθυσμός
Μόνιμος	349
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
http://panagia.webs.com
δεδομένα

Η Παναγία (μέχρι το 1940 Παναγιά^[2]) είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Μινώα Πεδιάδος στην Περιφεριακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Ανήκε στην Επαρχία Πεδιάδος του Νομού Ηρακλείου. Η θέση της Παναγιάς είναι στο δρόμο που πηγαίνει προς την Έμπαρο και τη Βιάννο. Απέχει 10 χιλιόμετρα από το Αρκαλοχώρι. Ο κάμπος του διαρρέεται από τον ποταμό Αυλιώτη. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία ως κύρια ασχολία και επίσης με την κτηνοτροφία. Παράγονται λάδι, σταφίδα, κρασί, λαχανικά, μέλι. Καθεδρικός Ναός είναι ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Προς τιμήν της κάθε χρόνο το Δεκαπενταύγουστο γίνονται πολλές εκδηλώσεις με αποκορύφωμα το κρητικό γλέντι στις 15 Αυγούστου. Στην κεντρική πλατεία βρίσκεται ο βυζαντινός ναός του Αγίου Κωνσταντίνου. Κεντρικός ναός είναι ο ναός του Αγίου Δημητρίου δίπλα στο δρόμο προς Έμπαρο - Βιάννο. Δραστηριοποιείται πολιτιστικός σύλλογος και σύλλογος γυναικών. Λειτουργεί περιφερειακό ιατρείο.

Στο κέντρο του οικισμού συναντούμε την Ενετική Βρύση, η οποία έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού. Δίπλα σε αυτήν βρίσκεται ο ναός της Αγίας Τριάδας, βυζαντινός και δίκλιτος. Στην πλατεία Παπαχαριλάου βρίσκουμε πλακόστρωτους δρόμους. Ενδιαφέρον είναι και το παραδοσιακό ελαιουργείο. Το παλαιό εργοστάσιο με τα μηχανήματα, η "φάμπρικα" αποτελεί απομεινάρι της πολιτιστικής κληρονομιάς του χωριού. Η Φάμπρικα έχει αγοραστεί από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Παναγιάς και με ενέργειες του Δ.Σ αναπαλαιώθηκε με πρόγραμμα των ΟΠΑΑΧ και σήμερα είναι επισκέψιμη με ελεύθερη είσοδο.

Στο χωριό έχουν βρεθεί εργαλεία που χρονολογούνται από τη Νεολιθική Εποχή. Όπως είναι σήμερα ως οικισμός πιστεύεται ότι άρχισε να αναπτύσσεται από τους Ενετούς κατά το 13ο αιώνα. Κτίστηκε βενετσιάνικο κάστρο.

Η Παναγιά οφείλει την ονομασία της πιθανότατα στη βυζαντινή Μονή της Παναγιάς της Ψωμοπούλας.

Με βάση την παλιότερη διοικητική διαίρεση, η Παναγιά αποτελούσε ξεχωριστή κοινότητα και υπαγόταν στην επαρχία Πεδιάδος του νομού Ηρακλείου, ενώ κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, αλλά και τα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας, η Παναγιά ήταν έδρα ξεχωριστού και ομώνυμου Δήμου. Το χωριό αναφέρεται από το 1577 σε ενετικές και σε τουρκικές απογραφές. Στον Καστροφύλακα αναφέρεται το 1583 (Panagia) με 278 κατοίκους και στην τουρκική απογραφή (1671) με 87 χαράτσια.

Στην περιφέρεια του χωριού υπάρχουν πολλά εξωκλήσια που συνδέονται με μύθους και θρύλους. Αναφέρονται χαρακτηριστικά το εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου του Αγριμολόγου, του Αγίου Νικολάου της Αγίας Μαρίνας όπου αποκαλύφθηκαν τελευταία σπάνιες αγιογραφίες και βρίσκεται στο μονοπάτι (Περατόστρατα) που οδηγεί στη Βιάννο δίπλα όπου βρίσκεται και το χάνι του Μούλεφε στην Περατόστρατα και οδηγεί έξω από το λεκανοπέδιο του χωριού.

Δείτε Κοινότητα Παναγίας

• Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971. 

1279: Σε συμβόλαιο αυτού του έτους του συμβολαιογράφου του Χάντακα (Ηράκλειο) Leonardo Marcello αναφέρεται ότι ο Iohannes Sachelari, κάτοικος του χωριού Παναγιά (Panagia) οφείλει να παραδώσει στο Romano Calando, κάτοικο του Χάντακα, 15 μουζούρια σιτάρι (Chiaudano -Lombardo, Forti per la Scotia di Venezia, 1960, σελ.38). Είναι το χωριό η Παναγιά Πεδιάδος άραγε;

1367: Σε έγγραφο αυτού του έτους αναφέρεται ως Επίσκοπος Αρκαδίας o Rafael (El Santshi Regestes des arrets civils, e.t.c. p. 119)

1374: Σε έγγραφο αυτού του έτους του Δουκικού Αρχείου του Χάντακα αναφέρεται ότι ο Angellus Secreto οφείλει να επιστρέψει το χωράφι στην Παναγιά Πεδιάδος που του είχε ενοικιάσει η σύζυγος του Ludovici Berusia (ΕΙ. Santschi, σελ. 79).

1577: Στην απογραφή αυτού του έτους αναφέρεται το χωριό από τον Fr Barrori (F° 24ν).

1583: Στην απογραφή αναφέρεται από τον Καστροφύλακα (κ 95) ως Panagia με 278 κατοίκους.

1630: Αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα (Μνημεία Κρητικής Ιστορίας, V, σελ. 123).

1671: Στην τουρκική απογραφή αναγράφεται ως Ρanaya με 97 χαράτσα (Ν. Σταυρινίδη, Μεταφράσεις, Β', σελ. 117). 1831 μ.Χ.: Στις 24 Νοεμβρίου συγχώνευση των Επισκοπών Κρήτης λόγω ελάττωσης του 1831 μ.Χ. πληθυσμού επί Μητροπολίτη Μελετίου Α' Νικολετάκη (Σχηματισμός Μητροπόλεως Πέτρας και Αρκαδίας).

1834: Στην Αιγυπτιακή απογραφή αναφέρεται ως Panaghia (Pashley, Travels in Crete II, σελ. 319) με 15 χριστιανικές και 15 τουρκικές (μουσουλμανικές) οικογένειες.

1885: Ο ΗALBHERR έκανε ανασκαφές στα νεκροταφεία Κούρτες, Έργανο, Παναγιά και Αφρατί τα οποία ανήκουν στους γεωμετρικούς χρόνους (800-650 π.Χ.).

1890: Στο βιβλίο "Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης" του Νικολάου Σταυράκη, αναγράφεται η κοινότητα Παναγιά ως έδρα ομώνυμου Δήμου της Επαρχίας Πεδιάδος, (Δήμου:Παναγιάς, Καστελλίου, Επισκοπής, Μοχού και Αγ. Παρασκευών), με 570 κατοίκους, (440 χριστιανοί και 130 τούρκοι - μουσουλμάνοι) και στον οποίο Δήμο ανήκαν οι κοινότητες: Παναγιά, Αυλή, Κασάνοι, Ρουσσοχώρια, Νιπηδητός, Μαθιά, Αρμάχα, Γεράκι, Έμπαρος - Θωμαδιανώ - Μάρθα - Ξενιάκος - Κατωφύγι - Μηλιαράδω, Φρατί, Καραβάδω (Έτος αναφοράς το 1881).

1900: Η Επισκοπή Αρκαδίας μεταφέρθηκε στην περιοχή Μεσαράς με έδρα τους Αγίους Δέκα ενώ η επαρχία Βιάννου-προσαρτήθηκε στην Επισκοπή Πέτρας (Λασιθίου).

1918: Ο Doro Levi ανέσκαψε το νεκροταφείο των Αρκάδων το οποίο περιείχε πρωτογεωμετρικά γεωμετρικά και ανατολίζοντα αγγεία σε μεγάλο αριθμό (βιβλιογρ.: DORO LEVI: Arkades, in Annria della,R. Scriola Χ-ΧΠ 1927-1929).

1920: Η Παναγιά είναι έδρα του ομώνυμου αγροτικού δήμου με 693 κατοίκους.

1928: Κάτοικοι του χωριού 727.

1940: Πληθυσμός κοινότητας 876 κάτοικοι.

1946: Μεταφορά της έδρας της Επισκοπής Αρκαδίας στις Μοίρες Καινούργιου.

1951: Κάτοικοι χωριού 861.

1960: (Δεκαετία) Στους Αρκάδες έγινε μεγάλη λαθρανασκαφή. Πολλά αρχαία κυρίως ανάγλυφοι πίθοι έχουν διασκορπιστεί σε διάφορα μουσεία, στο Λούβρο, στη Βασιλεία, στην Ιερουσαλήμ, αλλά και στη Θεσσαλονίκη και στο Ηράκλειο. Κάποια κατέληξαν στη συλλογή Μεταξά και κάποια στη συλλογή Μητσοτάκη.

1961: Η Επισκοπή Αρκαδίας μετονομάστηκε σε Επισκοπή Γορτύνης.

1971: Πληθυσμός κοινότητας 759 κάτοικοι. 1981 μ.Χ.: Πληθυσμός κοινότητας 955 κάτοικοι.

• Η Παναγιά στον ιστότοπο του Δήμου Μινώα Πεδιάδας "Κρητικές Διαδρομές".