Η μάχη της Τεγύρας συνέβη το 375 π.Χ., ανάμεσα στον Ιερό Λόχο και σε ένα απόσπασμα Σπαρτιατών. Τελικά η μάχη κατέληξε σε περήφανη νίκη των Θηβαίων του Ιερού Λόχου.

Το 404 π.Χ. με το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, η Σπάρτη ήταν η κυρίαρχη δύναμη στον ελληνικό χώρο. Όμως δεν έληξαν και οι συγκρούσεις μεταξύ των πόλεων-κρατών. Πρώτα ήρθε ο Κορινθιακός πόλεμος (395 π.Χ.-386 π.Χ.) με την Αθήνα, τη Θήβα, την Κόρινθο κ.ά. εναντίον των Σπαρτιατών. Τελικά αυτός ο πόλεμος τελείωσε με την Ανταλκίδειο ειρήνη (386 π.Χ.) με νικητή κυριολεκτικά τους Πέρσες. Το 382 π.Χ. οι Σπαρτιάτες κατάφεραν και κατέλαβαν τη Θήβα, αλλά ο Πελοπίδας με τους δημοκρατικούς ανέτρεψαν το ολιγαρχικό πολίτευμα στην πόλη και την επανακατέλαβαν (379 π.Χ.). Έτσι οι σχέσεις Σπαρτιατών και Θηβαίων εκτραχύνθηκαν και το 378 π.Χ. ξέσπασε καινούριος εμφύλιος πόλεμος.

Τον Ιούλιο - Αύγουστο του 378 π.Χ. οι Σπαρτιάτες με αρχηγό τον Αγησίλαο οργάνωσαν μεγάλη εκστρατεία για να υποτάξουν τη Θήβα με 16.500 οπλίτες και 1.500 ιππείς. Οι Θηβαίοι με 13.000 οπλίτες και 200 ιππείς προσπάθησαν να εμποδίσουν του Λακεδαιμονίους, αλλά δεν τα κατάφεραν. Έτσι κλείστηκαν στην οχυρωμένη Θήβα. Ο Αγησίλαος όμως δεν προσπάθησε να καταλάβει την πόλη και επέστρεψε πίσω αφήνοντας φρουρές στις σύμμαχες πόλεις. Τον επόμενο χρόνο (377 π.Χ) οι Σπαρτιάτες υπό τον Αγησίλαο εκστράτευσαν κατά της Θήβας άλλη μια φορά, αλλά οι Θηβαίοι κλείστηκαν πάλι στα τείχη τους. Το 376 π.Χ. οι Σπαρτιάτες ξαναπροσπάθησαν να καταλάβουν τη Θήβα αυτή τη φορά με τον άλλο βασιλιά τους τον Κλεόμβροτο, αλλά οι Θηβαίοι ανέκοψαν την επίθεση των Σπαρτιατών στον Κιθαιρώνα. Τον ίδιο χρόνο οι Αθηναίοι στη Νάξο και στο Ιόνιο κατάφεραν να κερδίσουν το στόλο των Σπαρτιατών σε μια σειρά από ναυμαχίες.

Το 375 π.Χ. η σπαρτιατική φρουρά του Ορχομενού εγκατέλειψε την πόλη. Ο Πελοπίδας μόλις το έμαθε βρήκε την ευκαιρία για να προσβάλει την ανυπεράσπιστη πόλη πριν έρθει η σπαρτιατική φρουρά. Έτσι πήρε μαζί του τον Ιερό Λόχο (300 άνδρες) και ένα τμήμα ιππικού και κατευθύνθηκε βιαστικά για τον Ορχομενό. Όμως πληροφορήθηκε ότι στην πόλη έφθασαν δύο μόρες Σπαρτιατών (800 περίπου οπλίτες). Έτσι ματαίωσε το σχέδιο του. Αλλά όπως έφευγε συνάντησε αυτές τις δύο μόρες Σπαρτιατών. Αυτές δεν είχαν φθάσει στην πόλη, αλλά έκαναν επιδρομή σε κοντινά εδάφη και επέστρεφαν. Έτσι ο Πελοπίδας χωρίς να χάσει την ψυχραιμία του οδήγησε την μονάδα του ιππικού του μπροστά από τον Ιερό Λόχο για να βρεθεί στα νώτα της παράταξης των Σπαρτιατών. Μετά διέταξε την πύκνωση των πεζών του Ιερού Λόχου και τον σχηματισμό σφήνας. Έτσι επιτέθηκε κατά των σπαρτιατικών δυνάμεων που οι αρχηγοί τους ήταν οι Θεόπομπος και Γοργολέων οι οποίοι αιφνιδιάσθηκαν. Διέταξαν όμως να επιτεθούν κατά των Θηβαίων, πιστεύοντας ότι θα μπορούσαν να τσακίσουν τον εχθρό. Οι ιππείς του Πελοπίδα επιτέθηκαν κατά των Σπαρτιατών αλλά δεν κατάφεραν και πολλά. Τότε διέταξε ο Πελοπίδας την επίθεση του Ιερού Λόχου. Στη φάση εκείνη της μάχης οι δύο αρχηγοί των σπαρτιατικών μορών έπεσαν νεκροί. Οι Θηβαίοι με αναπτερωμένο το ηθικό τους συνέχισαν την πίεσή τους στους Σπαρτιάτες. Οι Σπαρτιάτες όμως προέβαλαν αντίσταση. Ένας από τους αναπληρωτές των δύο αρχηγών, διέταξε την αραίωση της σπαρτιατικής φάλαγγας για να περάσουν οι Θηβαίοι ανάμεσά τους και να φύγουν από αυτή. Έτσι είχε νικήσει ο Αγησίλαος τους Αθηναίους και τους Θηβαίους στη μάχη της Κορώνειας στον Κορινθιακό πόλεμο. Αλλά ο Πελοπίδας συνέχισε την πίεσή του σε όλα τα σημεία. Με την αραίωση της αντίπαλης φάλαγγας οι Θηβαίοι κατάφεραν να διασπάσουν πιο εύκολα τους εχθρούς τους. Η νίκη ήταν ολοκληρωτική.

Οι Θηβαίοι κέρδισαν μια περήφανη νίκη κατά των Σπαρτιατών κυρίως με τη χρήση της σφήνας και την ανδρεία τους. Έτσι μετά από αυτή τη μάχη ο Ιερός Λόχος ήρθε στο προσκήνιο.

• Πλούταρχος - Πελοπίδα βίος
• Διόδωρος Σικελιώτης - Ιστορική Βιβλιοθήκη ΙΕ'