Ο Θεόπομπος, γνωστός και ως Θεόπομπος ο Χίος (378/377 π.Χ. στη Χίο - 323 ή 300 π.Χ., πιθανώς στην Αλεξάνδρεια), ήταν αρχαίος Έλληνας ιστορικός και ρήτορας.

Τα νεανικά του χρόνια τα πέρασε στην Αθήνα, μαζί με τον πατέρα του, τον Δαμασίστρατο, ο οποίος ήταν πλούσιος και ανήκε στην αριστοκρατική μερίδα της Χίου, όταν εξορίστηκε από την αντίπαλη δημοκρατική μερίδα.

Στην Αθήνα έτυχε επιμελημένης ανατροφής και περί το 360 π.Χ. μαθήτευσε παρά τον Ισοκράτη όπου και αναδείχθηκε ικανός ρήτορας, πριν γίνει ιστορικός. Ο Κικέρων μας μεταφέρει ένα ρητό στο οποίο ο Ισοκράτης παινεύει τις ικανότητες του Θεόπομπου.

Οι ρητορικές ικανότητες του Θεόπομπου ήταν μάλιστα τόσο εξαιρετικές, που το 352/351 π.Χ. τιμήθηκε με το επινίκιο έπαθλο της ρητορικής που θέσπισε η Αρτεμησία προς μνήμη του ανδρός της, Μαυσώλου, βασιλιά της Καρίας, ενώ ένας από τους συναγωνιστές του ήταν ο ίδιος ο Ισοκράτης. Ο Θεόπομπος αναδείχθηκε κυρίως σε ρητορικούς επιδεικτικούς λόγους και καυχιόταν ότι δεν υπήρχε σπουδαία αρχαία ελληνική πόλη που να μην είχε χειροκροτήσει τη ρητορική του δεινότητα.

Τα συνεχή αυτά ταξίδια του συντέλεσαν κατά πολύ να γνωρίσει πολλές αρχαίες πόλεις και λαούς που αποτέλεσαν εξαίρετη προπαρασκευή για συγγραφή ιστορίας. Ταυτόχρονα σύναψε σχέσεις με τους περισσότερους πολιτικούς άνδρες της εποχής του. Ανέπτυξε φιλία με τον Βασιλέα των Μακεδόνων Αλέξανδρο με τη συνδρομή του οποίου και επέστρεψε στην πατρίδα του το 333 π.Χ. σε ηλικία 45 ετών, όπου για ένα χρονικό διάστημα έγινε αρχηγός του αριστοκρατικού κόμματος.

Ο θάνατος του Αλέξανδρου υπήρξε για τον Θεόπομπο μεγάλη συμφορά αφού εκδιώχθηκε για δεύτερη φορά από την πατρίδα του. Τότε αρχικά κατέφυγε στην Έφεσο και στη συνέχεια μετά από διάφορες πόλεις κατέληξε στην Αίγυπτο, παρά τον Πτολεμαίο τον Α΄, από τον οποίο και βρήκε άσυλο αφού προηγουμένως είχε διατρέξει σοβαρό κίνδυνο για τη ζωή του λόγω του ανήσυχου πνεύματος που τον διέκρινε.
Δεν είναι τελικά γνωστό που ακριβώς τερμάτισε ο βίος του που κατά πάσα πιθανότητα πέθανε σε βαθύ γήρας.

Ο Θεόπομπος υπήρξε πολυγραφότατος. Ακολούθησε την συμβουλή του δασκάλου του και έγινε ιστορικός. Φέρεται να έγραψε περί τους 170.000 στίχους. Το ρητορικό του έργο αποτελεί μόνο το 1/8 του συνόλου του έργου του, ενώ όλο το υπόλοιπο αφορά Ιστορία.

Τα συγγράμματα του Θεόπομπου είναι ως επί το πλείστον ιστορικού περιεχομένου. Γι'αυτό και τα χρησιμοποιούν πολλοί κατοπινοί συγγραφείς. Μέχρι το 1907 μόνο λίγα αποσπάσματα από τα έργα του ήταν γνωστά.

Ο B. P. Grenfell και ο A. S. Hunt ανακάλυψαν έναν πάπυρο με κείμενα ενός αρχαίου Έλληνα ιστορικού από τον 4ο αιώνα π.Χ. και το δημοσίευσαν στο Oxyrhynchus Papyri, Τόμος 5 (Oxford, 1908). Ο Eduard Meyer, ο Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff και ο Georg Busolt υπέθεσαν ότι είναι τμήμα των «Ελληνικών» του Ηρόδοτου, πράγμα που αμφισβήτησαν οι Friedrich Blass, John Bagnall Bury, E. M. Walker και άλλοι, οι οποίοι αντίθετα υποστήριζαν ότι είναι σύγγραμμα του Αθηναίου Κράτιππου. Τελικά ο Bruno Bleckmann υπέθεσε ότι είναι έργο του Θεόπομπου.

• Τα συγγράμματα του Θεόπομπου διασώζονται στο βιβλίο του Felix Jacoby, Die Fragmente der griechischen Historiker (FGrHist), Nr. 115. Η μετάφρασή τους στα αγγλικά είναι στο Shrimpton (πιο κάτω).
• Michael A. Flower: Theopompus of Chios. History and Rhetoric in the Fourth Century BC. Oxford 1994, ISBN 0-19-814079-7.
• Italo Lana: L’utopia di Teopompo. In: Paideia. Rivista letteraria di informazione bibliografica 6 (1951), S. 3–22.
• Heinz-Günther Nesselrath: Theopomps Meropis und Platon: Nachahmung und Parodie. In: Göttinger Forum für Altertumswissenschaft 1 (1998), S. 1–8.
• Gordon S. Shrimpton: Theopompus the Historian. Montréal (u.a.) 1991, ISBN 0-7735-0837-6.