Ο Θεοφύλακτος Δαλασσηνός (γεννήθηκε περίπου το 990 - πέθανε μετά από το 1039) ήταν βυζαντινός αξιωματούχος μέλος της αριστοκρατικής οικογένειας των Δαλασσηνών, που κατείχε ανώτερες στρατιωτικές θέσεις στον 11ο αιώνα.

Ο Θεοφύλακτος ήταν ο γιος του Δαμιανού Δαλασσηνού, ο πρώτος που πιστοποιείται μέλος του διακεκριμένου οίκου των Δαλασσηνών^[2][3]. Πρωτοεμφανίστηκε στα 998, όπου συνόδευσε τον πατέρα του, στη συνέχεια, κρατώντας τη θέση του Δούκας (διοικητής) της Αντιόχειας το 1059.^[4], στη μάχη κατά των Φατιμιδών. Στην προκύπτουσα Μάχη της Απάμειας ο πατέρας του Δαμιανός σκοτώθηκε και ο Θεοφύλακτος, μαζί με τον αδελφό του Κωνσταντίνο, πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Στη συνέχεια πωλούνται στον Φατιμίδη στρατηγό Jaysh αλ-Samsama για 6.000 χρυσά δηνάρια,κι εμειναν για τα επόμενα δέκα χρόνια σε αιχμαλωσία στην πρωτεύουσα των Φατιμίδων το Καΐρο^[3][5].

Μετά την απελευθέρωσή του, συνέχισε τη στρατιωτική του καριέρα, αλλά η ζωή του είναι ασαφής μέχρι το 1021/22, οπότε, κατείχε το αξίωμα του πρωτοσπαθαρίου και δρουγγάριου (πιθανότατα τη θέση του δρουγγάριου της Βίγλας)^[3][5]. Τον Αύγουστο του 1022 ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ (βασίλεψε 976-1025) τον διόρισε στρατηγό (στρατιωτικός διοικητής) του θέματος Ανατολικών και του έδωσε χρήματα για να μαζέψει στρατεύματα, για να καταστείλει την εξέγερση του Νικηφόρου Ξιφία και του Νικηφόρου Φωκά. Στο τέλος, ο Ξιφίας πιάστηκε αιχμάλωτος. Ο Φωκάς δολοφονήθηκε και η εξέγερση κατέρρευσε, ο Δαλασσηνός πήρε τον Ξιφία κρατούμενο και τον έφερε σε δίκη στην Κωνσταντινούπολη^[3][5][6].

Από σφραγίδες της θητείας του, είναι γνωστό ότι κατείχε περαιτέρω την θέση του κατεπάνω της Ιβηρίας (πιθανώς πριν από 1021), και κατεπάνω του Βασπουρακάν (μετά το 1027)^[5][7]. Η τελευταία θέση του, πιθανόν το 1032-1034, ήταν αυτό του δούκα της Αντιόχειας, με τα αξιώματα του ανθύπατου, πατρικίου και του βέστη, που πιστοποιείται και από μία σφραγίδα^[5][8][9]. Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Δ΄ ο Παφλαγών (1034 - 1041) είχε την υποψία ότι οι Δαλασσηνοί ήθελαν να σφετεριστούν τον θρόνο. Έτσι η καριέρα του Θεοφύλακτου μάλλον τελείωσε το 1034, και όλη η οικογένεια εξορίστηκε τον Αύγουστο του 1039^[5][10]. Μία άλλη σφραγίδα δείχνει ότι κατείχε την ανώτατη βαθμίδα του μαγίστρου, αλλά δεν είναι σαφές αν ήταν ήδη πριν από το 1034 ή αν είχε πάρει τον τίτλο μετά το θάνατο του Μιχαήλ Δ^[5][10].

Ο Θεοφύλακτος ήταν πιθανότατα ο πατέρας του Αδριανού, του παππού της μητέρας της Άννας Δαλασσηνής, μητέρα του αυτοκράτορα Αλεξίου Α Κομνηνού, ιδρυτής της δυναστείας των Κομνηνών^[11].

• Cheynet, Jean-Claude· Vannier, Jean-François (1986). Études Prosopographiques (στα French). Paris: Publications de la Sorbonne. ISBN 978-2-85944-110-4. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
• Holmes, Catherine (2005). Basil II and the Governance of Empire (976–1025). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-927968-5. 
• Kazhdan, Alexander, επιμ. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6. 
• Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Zielke, Beate και άλλοι., επιμ. (2013) (στα German). Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Online. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. Nach Vorarbeiten F. Winkelmanns erstellt. De Gruyter. http://www.degruyter.com/view/db/pmbz. 

Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Theophylact Dalassenos της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 4.0. (ιστορικό/συντάκτες).