Το ζαφείρι (σάπφειρος, αγγλ. Sapphire) είναι ποικιλία του κορουνδίου (οξείδιο του αργιλίου), φυσική ή συνθετική, και ανήκει στους πολύτιμους λίθους.

Είναι πρωτογενές συστατικό εκρηξιγενών συνήθως πετρωμάτων και εμφανίζεται επίσης σε διάφορους σχιστόλιθους και μεταμορφωμένα πετρώματα. Είναι σκληρό ορυκτό, δεδομένου ότι το κορούνδιο είναι το δεύτερο σκληρότερο ορυκτό μετά το διαμάντι (σκληρότητα 9 στην κλίμακα Mohs). Το χρώμα του ποικίλει ανάλογα με την γωνία υπό την οποία παρατηρείται και οφείλεται σε παρουσία μικρών ποσοτήτων σιδήρου και τιτανίου. Συνήθως είναι από ανοικτό έως σκούρο γαλάζιο και μερικές φορές ιώδες. Πάντως, γνωστές ως ζαφείρια είναι και κάποιες άλλες ποικιλίες κορουνδίου με χρώμα καστανό, πράσινο, γκρίζο, πορτοκαλί, κίτρινο αλλά και άχρωμο. Η τελευταία ποικιλία μοιάζει λίγο με το διαμάντι. Τα κουρούνδια με κόκκινο χρώμα ονομάζονται ρουμπίνια.

Τα ζαφείρια με την ονομασία «Αλεξανδρίτες» εμφανίζονται στο φως της ημέρας σαν γαλάζια, ενώ σε τεχνητό φωτισμό έχουν χρώμα ιώδες. Οι γνήσιοι αλεξανδρίτες, ωστόσο, είναι παραλλαγή της χρυσοβηρύλλου.

Τα ζαφείρια με την ονομασία «Αστερίας» έχουν μικρά ρινίσματα ρουτιλίου (TiO₂) εσωτερικά και μαζί με επιμήκη κοιλώματα δημιουργούν αστεροειδείς λάμψεις, θεωρούνται δε τα πιο εντυπωσιακά και ακριβά.

Γενικά, τα ζαφείρια που έχουν την μεγαλύτερη εμπορική αξία είναι αυτά που "παίζουν" με τις αποχρώσεις του γαλάζιου.

Το ζαφείρι υφίσταται κατεργασία ώστε να πάρει μία μορφή όπως του μπριλαντιού και να χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή κοσμημάτων. Τα μπριλάντια από ζαφείρι έχουν εκθαμβωτική λάμψη αλλά μικρή φωτεινότητα. Η επεξεργασία και κατεργασία διαφόρων ποικιλιών με διάφορους χρωματισμούς τα μετατρέπει σε πολύτιμους λίθους που έχουν ομοιόμορφη εμφάνιση.

Παρά τη σκληρότητα του, μπορεί να χαραχτεί και να δημιουργηθούν επάνω του σχέδια. Έτσι, συνήθως στην Ανατολή, δημιουργούνται στην επιφάνειά του διάφορες ανάγλυφες παραστάσεις.

Τα μεγαλύτερα κοιτάσματα ζαφειριών απαντούν σε Σρι Λάνκα, Αυστραλία (περιοχή Κουήνσλαντ), Νότια Αφρική, Ινδία, Μαδαγασκάρη, Ταϊλάνδη και Η.Π.Α. (Βόρεια Καρολίνα).

Από το 1900 παράγονται και συνθετικά ζαφείρια που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή κοσμημάτων. Τα υλικά από τα οποία τα κατασκευάζουν είναι στέρεα, σκληρά και φωτεινά, με σχήμα σφαίρας ή ράβδου. Είναι πολύ φθηνότερα από τα φυσικά και πιο εύκολα στην κατεργασία. Εκτός από κοσμήματα χρησιμοποιούνται και στην κατασκευή σφραγίδων, βάσεων κοσμημάτων και σε ορισμένα οπτικά όργανα.