Pentre-poeth, Caerdydd
 | |
| Math | pentref, maestref  |
|---|---|
| Sefydlwyd |
|
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Radur a Threforgan |
| Sir | Dinas a Sir Caerdydd |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 51.528°N 3.264°W |
| Cod OS | ST1281 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Mark Drakeford (Llafur) |
| AS/au | Alex Barros-Curtis (Llafur) |
 | |
- Ceir dalen gwahaniaethu yma, gan fod sawl lle gyda'r enw yma.
Mae Pentre-poeth (Saesneg: Morganstown) yn faestref tua 5 milltir i'r gogledd-orllewin o ganol Caerdydd. Mae'n rhan o gymuned Radur a Phentre-poeth. Dros yr M4 yn ne'r faestref mae Radur.[1]
Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Mark Drakeford (Llafur) a'r Aelod Seneddol yw Alex Barros-Curtis (Llafur).[2][3]
Yr enw
[golygu | golygu cod]Defnyddir yr enw 'Treforgan' gan rai sefydliadau, ond ceir tystiolaeth sy'n awgrymu mai "Pentre-poeth" oedd y ffurf lafar gan siaradwyr Cymraeg brodorol yr ardal, ac mae'r cofnod cynharaf hefyd ychydig yn gynharach na'r cofnod cynharaf o 'Dreforgan'.[4] Nodir 'Pentre' yn 1845 a 'Phentre-poeth] yn 1850 ar gofnodion y Capel methodistaidd (gweler isod). Ni ddefnyddiwyd yr enw Treforgan (Morgan’s Town) tan 1855 neu efallai 1859.[5] Pentre-poeth sy'n cael ei ddefnyddio gan Gyngor Caerdydd.[6]
Hanes
[golygu | golygu cod]Mae hanes modern yr ardal yn cychwyn tua diwedd y 18g pan adeiladwyd dyrnaid o fythynod ar dir Morgan William (c.1765–1852) o "Fferm Tynyberllan", a chofnodir hynny yng Nghyfrifiad 1801. Ar fap y Degwm a ddyluniwyd yn y 1840au, gwelir rhagor o fythynod ar ochr orllewinol y ffordd a elwir heddiw yn "Ffordd Tŷ Nant", ynghyd â'r enw Tynyberllan. Mae' fwy na thebyg mai gwaith y tyddynwyr hyn oedd y diwydiannau glo a haearn. Gwelir yr un enwau a'r un teuluoedd ar gofrestr eglwys y plwyf rhwng 1840 a a'r 1870au, ond ni ddefnyddir yr enw "Tynyberllan", ond gyda'r enw Pentre yn 1845 a Phentre-poeth erbyn 1850.
Ceir hefyd gofnodion Capel y Methodiastiaid, sy'n dyddio i 1817.[7] Caewyd yr adeilad presennol. Fe'i codwyd yn wreiddiol yn 1842 (gweler y plac ar y wal), a hynny ar dir Morgan William(s); mae bedd Morgan ym mynwent y capel (m. 1852). Ceir dwy garreg fedd arall yno, hefyd, i gofio dau lowr a fu farw yng Nglofa'r Lan (Gwaelod-y-garth) yn 1875; Moses Llewelyn oedd un o'r rhain, bachgen 13 oed a weithiai yn y lofa fel ceidwad y drysau.[8]
Cymraeg oedd iaith y capel a'r ardal gyfan, ond erbyn 1928, gyda thwf yn nifer y tai, newidiwyd hynny a daeth y gwasanaethau Cymraeg i ben yn 1928.[9]
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ Cyngor Cymuned Radur a Phentre-poethl.
- ↑ Gwefan y Cynulliad;[dolen farw] adalwyd 24 Chwefror 2014
- ↑ Gwefan parliament.uk; adalwyd 24 Chwefror 2014
- ↑ Cyfri Twitter Hanes CYmraeg Caerdydd; adalwyd 5 Rhagfyr 2018.
- ↑ ‘Cyfarfodydd Dirwestol’, Y Gwladgarwr, 28 Mai 1859, t. 6.
- ↑ Cyngor Caerdydd, Eich Cynghorwyr yn ôl Ward.
- ↑ Owen John Thomas, 'Yr Iaith Gymraeg yng Nghaerdydd c.1840–1901', yn Geraint H. Jenkins (gol.), Iaith Carreg fy Aelwyd (Caerdydd, 1998), t. 179.
- ↑ 'Tongwynlais a'r Amgylchoedd', Y Gwladgarwr, 24 December 1875, t. 6.
- ↑ Prys Morgan, 'Hon ydyw'r Afon ond nid Hwn yw'r Dŵr', in Hywel T. Edwards (ed.), Merthyr a Thaf (Llandysul, 2001), p. 383.
- Adamsdown
- Caerau
- Castell
- Cathays
- Cyncoed
- Y Ddraenen
- Yr Eglwys Newydd
- Gabalfa
- Glan'rafon
- Grangetown
- Hen Laneirwg
- Llandaf
- Llanedern
- Llanisien
- Llanrhymni
- Llys-faen
- Y Mynydd Bychan
- Pen-twyn
- Pen-tyrch
- Pen-y-lan
- Pontcanna
- Pontprennau
- Radur a Threforgan
- Y Rhath
- Rhiwbeina
- Sain Ffagan
- Y Sblot
- Tongwynlais
- Tre-biwt
- Tredelerch
- Treganna
- Trelái
- Tremorfa
- Trowbridge
- Y Tyllgoed
- Ystum Taf
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
