Irissarry

Math	cymuned
LL-Q117707514 (oci-whistled)-Univòc64-Irisarri.wav
Poblogaeth	913
Cylchfa amser	UTC+01:00, UTC+2
Daearyddiaeth
Sir	canton of Iholdy, Pyrénées-Atlantiques, Nafarroa Beherea, arrondissement Baiona
Gwlad	Gwlad y Basg  Ffrainc
Arwynebedd	26.39 km²
Uwch y môr	225 metr, 149 metr
Yn ffinio gyda	Hélette, Iholdy, Jaxu, Macaye, Mendionde, Ossès, Suhescun
Cyfesurynnau	43.2569°N 1.2336°W
Cod post	64780
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Maer Irissarry
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Mae Irisarri ([ iʁ̞is̺aʁi]) yn bentref ac yn fwrdeistref yng Ngwlad y Basg, yn rhanbarth Nafarroa Beherea.

Mae afon Laka, sy'n llifo i afon Errobi, yn mynd trwy'r pentref. Hefyd rhai o lednentydd afon Laka: afonydd Elhur, Oihanhandia, Gatarri a Larhan.

• Heleta yn y gogledd
• Ortzaize yn y gorllewin
• Iholdi a Suhuskune yn y dwyrain

• Baigura
• Pagotzona
• Basaburu
• Otsateheta
• Etxalgi
• Oihanhandi
• Plaza

Daeth pentref Irisarri i fodolaeth wrth adeiladu'r Ospitalea a sefydlwyd yn y 12g, tua'r flwyddyn 1150, gan Farchogion yr Ysbyty. Tua'r flwyddyn 1530 daeth dan reolaeth Urdd Malta.

Yn 1350, yr oedd 23 o dai yn Irisarri, a phob un ond dau yn perthyn i'r Marchogion, gyda'u preswylwyr yn cyflawni dyletswyddau gweinyddol.

Yn 1607, lansiodd Martin de Larrea, arglwydd Irisarri, y gwaith o ailadeiladu’r Ospitalea, gan greu un o adeiladau harddaf Nafarroa Beherea. Adnewyddwyd yr ystafell weddi hefyd a'i throi'n eglwys y pentref. Trawsnewidiwyd yr eglwys yn 1860.

Mae nifer o adeiladau i'w gweld yn y pentref, llawer ohonynt o'r 17gDyma rai adeiladau pwysig:

• Mae bryngaer ar fynydd Baigura uwchben y pentref.
• Eglwys Sant Ioan y Bedyddiwr yw eglwys blwyf Irisarri, mae'r elfennau hynaf o'r 15g a'r 16g.
• Yr Ospitalea, gweler uchod. Mae Canolfan Addysg Treftadaeth ynddi bellach.
• Croes Irisarri, heneb ger yr Ospitalea
• Fferm Bidegaina, o'r 17g
• Fferm Zaldunbidea.
• Palas Gazteluberria.
• Fferm Iturraldea, o'r 18g

Mae economi'r ardal yn seiliedig ar amaethyddiaeth. Roedd y ffair hyrddod a oedd yn cael ei chynnal bob blwyddyn yn y dref yn boblogaidd iawn.^[1]

Mae'r pentref wedi'i leoli ar y ffordd Errobi, amrywiad o Ffordd Sant Iago. Defnyddiwyd y llwybr hwn gan bererinion i ar eu ffordd o o Baiona cyn croesi'r Pyreneau o Donibane Garazi.

• 
  Golwg ar Irisarri
• 
  Tirwedd Irisarri, gyda mynyddoedd Iparla yn y cefndir
• 
  Ffermydd yn Irisarri
• 
  Cwrt Pilota Irisarri, ger yr Eglwys
• 
  Y tu fewn i eglwys Sant Ioan y Bedyddiwr
• 
  Organ yr eglwys
• 
  Yn yr eglwys
• 
  Ospitalea
• 
  Tŷ yn Irisarri
• 
  Neuadd y Dref
• 
  Carreg gerfiedig ar dŷ
• 
  Carreg fedd
• 
  Merlyn Basgaidd