Gwynfardd Brycheiniog
| Gwynfardd Brycheiniog | |
|---|---|
| Ganwyd | 12 g  |
| Bu farw | 12 g |
| Galwedigaeth | bardd |
| Blodeuodd | 1176 |
Gwynfardd Brycheiniog (fl. 1170au) yw'r cynharaf o Feirdd y Tywysogion o ddeheubarth Cymru y gwyddys ei enw a'r unig un ohonynt a hanfyddai o'r de-ddwyrain. Canodd i'r Arglwydd Rhys o Ddeheubarth ac mae'n debygol ei fod wedi cymryd rhan yn Eisteddfod Aberteifi, 1176.[1]
Bywgraffiad
[golygu | golygu cod]Ychydig a wyddys amdano ac eithrio ei enw a'r hyn y gellir casglu o dystiolaeth y ddwy gerdd ganddo sydd wedi goroesi. Ymddengys fod ei enw yn efelychiad o enw bardd cynharach o'r De, sef Gwynfardd Dyfed. Roedd y Gwynfardd hwnnw yn dad i Guhelyn Fardd, un o gyndeidiau Dafydd ap Gwilym. Awgrym arall ynglŷn â'r enw yw ei fod yn cyfeirio at degwch (un ystyr gwyn) awen y bardd neu at y ffaith ei fod yn perthyn i urdd eglwysig (ystyr arall gwyn/gwen fel ansoddair Cymraeg Canol yw 'bendigaid'). Mae'r epithet Brycheiniog yn dangos ei fod yn hannu o'r ardal honno; ategir hyn gan y wybodaeth fanwl am eglwysi Brycheiniog a welir yn ei awdl i Ddewi Sant. Mae cyfeiriadau eraill yn yr awdl honno yn dangos ei fod wedi ymweld â Tyddewi a hefyd â Gwynedd, efallai.[1]
Cerddi
[golygu | golygu cod]Dwy gerdd yn unig o waith Gwynfardd Brycheiniog sydd wedi goroesi (cyfanswm o 346 o linellau), sef 'Mawl yr Arglwydd Rhys' a 'Canu i Ddewi'. Mae'r awdl i'r Arglwydd Rhys yn gân seciwlar ddigon confensiynol sy'n moli dewrder y noddwr. Mae'r awdl i Ddewi Sant yn fwy diddorol. Mae'n un o dair cerdd i saint o gyfnod y Gogynfeirdd a'r unig un i Ddewi. Lledaenu bri y sant yw bwriad y gerdd a cheir nifer o gyfeiriadau at ddigwyddiadau o fuchedd y sant, fel Senedd Llanddewibrefi, a gwyrthiau. Cyfeirir at nifer o eglwysi gysegredig i Ddewi, ym Mrycheiniog a'r de-orllewin, a'r un sy'n cael y sylw mwyaf yw eglwys Llanddewibrefi. Mae'r gerdd hir 296 llinell yn ffynhonnell hanesyddol bwysig ar gyfer ein gwybodaeth o natur y clasau a'r drefn eglwysig gynnar yng Nghymru.[1]
Ceir testunau'r cerddi hyn yn Llawysgrif Hendregadredd mewn llaw a briodolir i gopïydd o Abaty Ystrad Fflur (tua 1300). Digwydd yr awdl i Ddewi yn Llyfr Coch Hergest yn ogystal.[1]
Llyfryddiaeth
[golygu | golygu cod]- 'Gwaith Gwynfardd Brycheiniog', yn K.A. Bramley, et al. (gol.), Gwaith Llywelyn Fardd I ac Eraill o Feirdd y Ddeuddegfed Ganrif (Gwasg Prifysgol Cymru, Caerdydd, 1994). 'Cyfres Beirdd y Tywysogion', cyfrol II.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
