Melanezija (grč. μέλας crn, νῆσος ostrvo), zajednički naziv za grupe ostrva u srednjem i jugozapadnom dijelu Tihog okeana. Obuhvata tri skupine ostrva: Novu Gvineju i susjedna ostrva; južnu Melaneziju, koja se sastoji od Solomonskih Ostrva, Novih Hebrida, Nove Kaledonije, ostrva Loyauté i D'Entrecasteaux, arhipelaga Louisiade, ostrvaa Banks, Torres i Santa Cruz; grupu ostrva Fiji, na granici Polinezije i Mikronezije. Tropska i vlažna klima karakteristična je neznatnim kolebanjima temperature. Razvijene su tropske kišne šume. Trgovina koprom, kafom, pamukom. Izvoz hromove i niklove rude iz Nove Kaledonije.

Melanezija se, dakle, prostire od zapadne strane Istočnog Pacifika do Arafurskog mora, sjeverno i sjeveroistočno od Australije. Naziv Melanezija prvi je upotrijebio Jules Dumont d'Urville 1832. godine kako bi označio etničko i geografsko grupiranje ostrva koji se razlikuju od Polinezije i Mikronezije. Današnja d'Urvilleova rasna klasifikacija smatra se nepouzdanom jer zasjenjuje melanezijsku kulturnu, lingvističku i genetičku raznolikost. Najvažnije je da ovaj termin spaja dvije prilično različite grupe, Austronezijance i Papuance (koji se međusobno sastoje od brojnih različitih grupa).

Izvorni stanovnici Melanezije vjerovatno su bili preci današnjih ljudi koji govore papuanski. Smatra se da su se ti ljudi naselili na Novoj Gvineji prije nekoliko desetaka hiljada godina, a na melanezijskim ostrvima najmanje prije 35.000 godina (prema radioaktivnom datiranju). Izgleda da su naselili Melaneziju istočno sve do glavnih ostrvaa Solomonskih Ostrva (tj. uključujući San Cristobal), a možda čak i do nekih istočnijih ostrvca.

Upravo su u Melaneziji (posebno duž sjeverne obale Nove Gvineje i na ostrvima sjeverno i istočno od Nove Gvineje) austronezijski ljudi došli u kontakt s prethodno naseljenim stanovništvom, čiji potomci danas govore papuanski, vjerovatno prije četiri hiljade godina. Čini se da je ondje dugotrajna interakcija rezultirala u mnogim kompleksnim promjenama u genetici, jezicima i kulturi. Iz ovoga je područja vjerovatno vrlo malena grupa ljudi otputovala na istok gdje su postali osnivači polinezijskog naroda.

Države Fidži, Papua Nova Gvineja, Solomonska Ostrva, Vanuatu i Nova Kaledonija (pod francuskim suverenitetom) smatraju se dijelom Melanezije, jer se time odražava njihova zajednička kolonijalna historija i zajednički regionalni položaj. Ta područja formiraju jezgru moderne melanezijske regije. Susjedna ostrva u ostalim zemljama smatraju se melanezijskom periferijom.

Sljedeća ostrva i skupine ostrva tradicionalno se smatraju dijelom Melanezije:

• Bismarckov arhipelag
• Fidži
• Maluku ostrva
• Nova Gvineja
• Nova Kaledonija
• Ostrva Toressova prolaza
• Solomonska Ostrva
• Vanuatu

Ostrva čiji su stanovnici miješanog porijekla i koji se nužno ne samoidentificiraju kao melanezijski:

• Flores
• Nauru
• Sumba
• Timor
• Tonga

Neka ostrva zapadno od Nove Gvineje poput Halmahere, Alora i Pantara ponekad se ubrajaju u definiciju Melanezije, iako ljudi u tom području ne koriste taj termin.

• Mikronezija
• Polinezija

• Karta Južnog Pacifika Arhivirano 16. 3. 2005. na Wayback Machine
• Južnopacifički organizator Arhivirano 5. 12. 2006. na Wayback Machine
• Polinezijski korijeni: Uvid u Y hromosom Arhivirano 11. 8. 2003. na Wayback Machine
• Nezavisne historije ljudskog hromosoma Y u Melaneziji i Australiji Arhivirano 20. 1. 2004. na Wayback Machine
• Stranica o zapadnoj Melaneziji Arhivirano 8. 2. 2006. na Wayback Machine

Commons ima datoteke na temu: Melanezija