Manirizam (ital. manierismo od maniera način) je umjetnički pravac u zapadnoj Evropi u periodu između visoke renesanse i baroka, to je razdoblje čije se granice ne mogu strogo odrediti,a okvirno se uzima period otprilike od 1520. do 1600. godine.

Porijeklo naziva manirizam potiče od Vasarijevog opisa kasnih djela Michelangela koji odstupa od klasičnih predstava harmonije iz doba renesanse.

U suprotnosti s formalnim i sadržajnim skladom visoke renesanse, manirizam svjedoči o izgubljenoj ravnoteži, naglašava ono što je nebitno i popratno. Umjetnici žele da prevaziđu utvrđene sheme i kanjone visoke renesane. Naturalizam i idealizam više nisu osnovni cilj umjetnika. Maniristi stavljaju unutrašnju viziju, ma koliko ona bila subjektivna i irealna, iznad autoriteta prirode i klasičnih ideala realizma.

Najznačajniji predstavnik manirizma u arhitekturi je Andrea Palladio. Njegovo najpoznatije djelo Vila Rotonda je građevina je centralnog tipa, odlikuje se sa četiri identična trijema čine Palladio unosi određenu dinamičnost u arhitekturu, građevina više nije statična s glavnim trijemom. Budući da su sve četiri fasade ulazni trijemovi, to se čin ulaska ponavljanjem osobito naglašava. No ulaskom se ne stiže u unutrašnjost u pravom smislu riječi jer se već s vrata nameće nasuprotni izlaz. Kretanje zbog ponavljanja postaje besmisleno i nepotrebno, a boravak zbog poziva sa svih strana uznemiren.

Glavni predstavnici: Giorgio Vasari, Andrea Palladio

Pored Michelangela u XVI vijeku u Italiji djeluju dva vrlo značajna skulptora Benvenuto Cellini i Giambologna. Skulptori teže kao i u slikarstvu komplikovanim i neobičnim formama što dovodi do neoubičajenih proporcija, izduženog tijela i malih glava. Najkarakterističnije su forme koje se upoređuju sa oblikom plamena. Osjeća se zasićenje sa idealima visoke renesanse koja se bazira na jasnim proporcijama, skladu i harmoniji. Skulpture ovih umjetnika već najavljuju dolazak baroka.

Benvenuto Cellini za vrijeme boravka u Francuskoj, Celini za francuskog kralja Fransoa I radi Zlatni slanik, slanik je u manerističkom stilu, a figure antičkih bogova Geje (božica zemlje) i Posejdona (bog mora) podsjećaju na Michelangelove figure Zore i Sumraka.

Giambologna izrađuje grupnu skulpturu Otmica Sabinjanki, kompozicija se sastoji od tri snažne monumentalne figure u pokretu.

Glavni predstavnici: Benvenuto Cellini, Giambologna

Slikari mijenjaju proporcije ljudskog tijela, tako se javljaju figure izduženih formi, koje su više odraz subjektivnog i induvidualnog umjetničkog doživljaja nego realizma i idealizacije koja je specifična za visoku renesansu. Često se izražava horror vacui, nemirne gradacije svjetla i sjene, odstupa se od harmonične uravnoteženosti i renesansnih kompozicija.

Parmigianiono svojim slikarskim izrazom upotpunosti odstupa od ideala visoke renesanse. Parmigianionov novi ideal je neobično izduženo tijelo koje se sužava prema vrhu u sitnu ovalnu glavu, nesumljivo se ogleda na jednoj od njegovih najpoznatijih djela Madona dugog vrata. Parmideninov Autoportret (1523-24) je deformiran zbog igre konveksnim ogledalom, koje mijenja perspektivu i disproporcionalno povećava ruku u prvom planu u odnosi prema glavi.

Tintoretto je vodeći predstavnik manirizma, i najavljuje dolazak baroka. Govorilo se da je na vratima njegove radionice stajao je natpis Michelangelov crtez i Ticijanova boja. Njegovo posljednje veliko djelo Tajna večera pokazuje odstupanje od klasičnog načina prikazivanja te teme.

El Greco nasljednjik je Tintoretta i Michelangela. Njegovo najznačajnije djelo Sahrana grofa Orgaza predstavlja stvarni događaj iz 1323. godine ali ga El Greco prikazuje kao savremeni događaj, potretišući među učesnicima sahrane mnoge od mjesnih plemića i svećenika.

Glavni predstavnici: Pontormo, Parmigianiono, Tintoretto, Bronzino, El Greco

Najveći razvoj u primijenjenim umjetnostima vidimo kod zlatarstva, draguljarstva, keramike, odjeće.

Glavni predstavnici: Benvenuto Cellini

• Enciklopedija likovnih umjetnosti, Zagreb, 1966.
• H,W. Janson, Istorija umetnosti, Beograd 1962.
• Helen Gardner, Umetnost kroz vekove, Novi Sad 1967.

Commons ima datoteke na temu: Manirizam

• Art History Resources (en)