Хваёвы вяртун, сасновы вяртун^[1] — грыбковае захворванне іглічных парод дрэў, галоўным чынам хвоі, а таксама асіны і некаторых травяністых раслін, якое выклікаецца грыбам віду Melampsora populnea (сін мелампсора хваёвая (Melampsora pinitorqua)).

Вяртун небяспечны для хвоі ў перыяд вырошчвання  (польск.) (бел.. На рубяжы мая і чэрвеня базідыяспоры паражаюць сёлетнія парасткі, пасля чаго з’яўляюцца спачатку чорныя пікніды, а потым бледна-карычневыя эцыі. У месцы заражэння камбій атожылка адмірае, выгінаецца, а затым выпростваецца над пашкоджаннем, што прыводзіць да характэрнага скажэння. Лісце другога гаспадара гэтага віду, якім звычайна з’яўляецца таполя^[1], утварае бурую урэдынію, а затым чорную тэлію, якія ападаюць разам з лісцем і зімуюць. Вясной тэліяспоры прарастаюць і разрастаюцца базідыямі, утвараючы базідыяспоры, дзякуючы якім узбуджальнік пашкоджвае сёлетнія парасткі хвоі^[2][3].

На ўсходах хваёвы вяртун праяўляецца на ігліцы і адначасова на галінках у выглядзе аранжавых падушачак, усходы жаўцеюць і засыхаюць. У сеянцаў і маладняку пашкоджваюцца парасткі, ацыдыі закладваюцца пад скуркай парасткаў і маюць выгляд ярка-жоўтых падушачак^[1]. Спелыя эцыдыі прарываюцца і выступаюць вонкі. У пашкоджаных месцах узнікаюць ранкі, парсткі страчваюць устойлівасць, скрыўляюцца ў форме лацінскай літары «S»^[1].

У выніку заражэння адбываецца некроз і дэфармацыя парасткаў хвоі, якія часам захоўваюцца на працягу ўсяго жыцця дрэва. Заражаныя парасткі могуць загінуць у выніку наступных хвароб, напрыклад, шэрай гнілі. Калі гэтыя сімптомы закранаюць шмат парасткаў, яны могуць спрыяць фарміраванню кусцістай формы^[4][3]. Дрэвы могуць расці павольней, калі заражэнне адбываецца некалькі гадоў запар. У той жа час хвоі з большай хуткасцю росту больш успрымальныя да заражэння Melampsora populnea . Заражаныя асноўныя парасткі ў сярэднім на 5-50 % даўжэйшыя за здаровыя. Гэта тлумачыцца падвышанай гарманальнай нагрузкай дрэва і, як следства, зніжэннем імунітэту. Асяроддзе пражывання, багатае ежай, выклікаючы мацнейшы рост, можа павялічыць успрымальнасць да інфекцый^[3].

Даследаванні паказваюць на моцную залежнасць паміж умовамі надвор’я ў дадзеным і папярэднім годзе і ўзнікненнем захворвання. Найбольшы ўплыў аказваюць тэмпература паветра і колькасць ападкаў. Большую небяспеку для маладых хвой прадстаўляе хваёвы вяртун падчас вільготнай і цёплай вясны, якой папярэднічае доўгая і такая ж вільготная зіма. Асабліва спрыяльныя ўмовы ствараюць прахалодны і сухі сакавік і цёплы і дажджлівы красавік. У гады з цёплай вясной, калі ў маі сума тэмператур паветра вышэй за 5 °C складае 180 °C і вышэй, хвароба можа пераходзіць у эпіфітотыі. Аднак ён развіваецца умерана або абмежавана, калі гэтая мяжа не перавышана. Ва ўмовах недахопу вільгаці ў паветры грыб часта не развіваецца. Захворванню таксама спрыяюць цёплы ліпень, прахалодны май і верасень мінулага года. За гэты час узбуджальнік развіваецца на другім гаспадары — асіне — і стварае інфекцыйны матэрыял, якім наступнай вясной заражае хвоі^[5].

Узнікненню хваробы спрыяюць вялікія плошчы пасеву хвоі ў раёнах пасля экалагічных катастроф (напрыклад, пасля пажару) у месцах, дзе побач расце асіна. Пры адпаведных умовах можа адбыцца масавае заражэнне дрэў^[3].

Няма адзінага меркавання аб важнасці хваробы для лясной гаспадаркі. Часам яна лічыцца сур’ёзнай пагрозай, часам з’явай нізкім статыстычным значэннем^[3]. Пры гэтым адзначаецца, што найбольш небяспечная хвароба для хвой да шасцігадовага ўзросту^[1].

У якасці метаду абароны хваёвых культур рэкамендуецца выдаленне другіх гаспадароў, якімі ў асноўным з’яўляюцца таполі, у якіх Melampsora выклікае захворванне пад назвай Іржа таполі  (польск.) (бел.. Таполі, асабліва асіна, не павінны расці ні ў межах, ні побач з культурай^[1]. Дыстанцыя ў 300 м лічыцца адносна бяспечнай. Паколькі таполі часта ўтвараюць атожылкі, перад выдаленнем іх рэкамендуецца знішчыць кальцаваннем ствалоў або адпаведнай хімічнай апрацоўкай. У зонах высокай рызыкі захворвання рэкамендуецца не касіць траву ля самых маладых пасеваў, што можа абмежаваць распаўсюджванне спор грыба^[4][6].

У маі-чэрвені, калі хвоі могуць інфікавацца, маладыя парасткі можна апырскваць сродкамі для барацьбы з іржой. Апырскванне таполяў варта праводзіць летам^[4][6].

• Соколова Э. С. Семенкова И. Г. Лесная фитопатология. — М., 1981