Сям’я
Пасада кіраўніка арганізацыі	family head[d]
Вывучаецца ў	sociology of the family[d]
URL	rdaregistry.info/Element…
Unicode range	U+1F46A-1F46D
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сям’я — аб’яднанне асоб, звязаных паміж сабой маральнай і матэрыяльнай агульнасцю і падтрымкай, вядзеннем агульнай гаспадаркі, правамі і абавязкамі, якія вынікаюць са шлюбу, блізкага сваяцтва, усынаўлення. Іншыя сваякі сужэнцаў, непрацаздольныя ўтрыманцы, а ў некаторых выпадках і іншыя асобы могуць быць таксама прызнаны членамі сям’і, калі яны пражываюць сумесна і вядуць агульную гаспадарку^[1].

• Упарадкавання сексуальных зносін
• Першаснага сацыяльнага кантролю
• Эканамічная
• Рэпрадукцыйная (нараджэння дзяцей)
• Сацыялізуючая (выхаваўчая)
• Псіхалагічная — аказанне ўзаемнай падтрымкі і абмен эмоцыямі

Стварэнню сям’і папярэднічае шлюб, які звычайна вызначае асаблівасці пабудовы сямейнай арганізацыі. Першай фазай развіцця сям’і з’яўляецца яе пашырэнне. Яно доўжыцца ад шлюбу да нараджэння дзяцей і дасягнення імі рэпрадукцыйнага ўзросту. У гэты перыяд нашчадкі вельмі залежаць ад бацькоў.

Другая фаза — падзел сям’і. Яна пачынаецца з моманту першага шлюбу аднаго з дзяцей і працягваецца пакуль усе дзеці не ажэняцца.

Трэцяя — замяшчэнне ў грамадскай структуры бацькоўскай сям’і сем’ямі дзяцей. Асаблівасць гэтай фазы адбываецца ў залежнасці ад традыцый таго ці іншага грамадства перадаваць сямейную спадчыну. У некаторых супольнасцях дамінуе прымагенетура (ад лац. primum «першы» і genuit «нараджэнне»), калі сямейная маёмасць і першынство перадаюцца толькі першаму дзіцяці (часцей мужчынскага полу). Астатнія дзеці застаюцца ў залежнасці ад яго або вымушаны шукаць самастойнасці за межамі сям’і. У іншых супольнасцях сустракаецца ўльтымагенетура (ад лац. ultimum «апошні» і genuit «нараджэнне») — перадача спадчыны апошняму нашчадку. Яна дазваляе адтэрмінаваць трэцюю фазу. Нашчадак клапоціцца аб састарэлых бацьках.

Звычайна ў адным грамадстве суіснуюць розныя тыпы сям’і.

Нуклеарная (лац. nucleus «ядро») — малая сям’я, якая звычайна складаецца з мужа, жонкі і дзяцей. Але ў залежнасці ад жыццёвых абставін у яе склад могуць уваходзіць толькі муж і жонка або адзін з бацькоў з дзецьмі. Акрамя таго, палігінныя шлюбы вядуць да фарміравання палігінных сем’яў з мужа, некалькіх жонак і іх дзяцей. У выніку паліандрычных шлюбаў ствараюцца паліандрычныя сямейныя групы з жонкі, яе некалькіх мужоў і сумесных дзяцей.

Пашыраная сям’я складаецца з некалькіх нуклеарных і можа набываць разнастайныя формы. Часцей сустракаюцца пашыраныя патрылакальныя сем’і з мужчыны, яго сыноў, іх жонак і дзяцей. Радзей фарміруюцца пашыраныя матрылакальныя сем’і з жанчыны, яе дочак, іх мужоў і дзяцей, а таксама пашыраныя авункулакальныя сем’і з мужчыны, сыноў яго сястры, іх жонак і дзяцей.

Часам у самастойную форму ці ў адну з форм пашыранай сям’і вылучаюць злучаныя сем’і. Яны складаюцца з некалькіх, часцей за ўсё сваяцкіх сем’яў, якія аб’ядноўваюць намаганні па вядзенню сумеснай гаспадаркі і выхаванню дзяцей. Тыповы прыклад — братэрская злучаная сям’я з братоў, іх жонак і дзяцей. На чале такой сям’і стаіць старэйшы брат.

Тып сям’і залежыць ад розных прычын, у тым ліку асаблівасцей гаспадарчага побыту, фінансавых магчымасцей, наяўнасцю жылля і г. д.

Хоць можна сустрэць сем’і, якія не маюць дзяцей і не збіраюцца імі абзаводзіцца, аднак дзеці — гэта важны элемент сямейных груп, які вызначае іх форму і развіццё. Сям’я з’яўляецца натуральным асяроддзем дзіцяці, на яе ўскладаецца адказнасць за выхаванне і ўтрыманне дзяцей, іх абарону.

Колькасць дзяцей у сям’і часцей залежыць ад планавання, якое сустракаецца ўжо ў традыцыйных грамадствах. У патрыярхальных аграрных супольнасцях, дзе стала патрабуюцца танныя рабочыя рукі, і старыя бацькі маюць магчымасць атрымоўваць догляд і дапамогу ад нашчадкаў, сем’і звычайна былі вялікімі. Але недахоп сродкаў для існавання, вобраз жыцця ці іншыя прычыны часам выклікалі патрэбу ў абмежаванні колькасці дзяцей, што здаўна дасягалася шляхам забароны сексуальных зносін паміж бацькамі, абортаў, засцярогі ад цяжарнасці, інфантацыду, продажам дзяцей у іншыя сем’і ці нават гандлярам рабамі. Вялікі ўплыў на нараджальнасць і колькасць дзяцей у сям’і аказваюць узровень дзіцячай смяротнасці, магчымасць атрымоўваць медыцынскую дапамогу, клопат пра малодшых членах сям’і.

Сямейныя групы заводзяць дзяцей не заўсёды звыклым шляхам. Таксама існуе грамадская працэдура ўсынаўлення. У большасці сучасных краін усынаўленню падлягаюць сіроты ці кінутыя сапраўднымі бацькамі. Клопат пра пошук і выбар прыёмных бацькоў пры гэтым кладзецца на сваякоў, дзяржаўныя ўстановы, рэлігійныя і грамадскія арганізацыі. У некаторых народаў Цэнтральнай Азіі, астравоў Ціхага акіяна, Інданезіі раней было звычайным перадаваць дзяцей бяздзетным сваякам і сябрам. Прычым, такая перадача лічылася шчодрым падарункам ці актам падтрымкі. У гэтых і іншых групах вядомыя выпадкі, калі дзяцей захоплівалі сілком.

З іншага боку, сям’я праз выхаванне, адукацыю і абмен эмоцыямі аказвае непасрэдны ўплыў на дзяцей як будучых членаў грамадства.

• 
  Святое сямейства з Францыскам, Францысканскі касцёл Успення Марыі, Пінск
• 
  Сям'я Ромераў, XIX ст.
• 
  Сучасная нуклеарная сям'я, Індыя
• 
  Пашыраная сям'я, Суматра (пач. XX ст.)
• 
  Усынаўленне (малюнак XIX ст.)
• 
  Удзел дзяцей у сямейнай працы, Малаві

• Шлюб
• Матрыярхат
• Патрыярхат
• Сямейнае права
• Генеалогія
• Інцэст
• Фратрыя

• Курыловіч Г. М., Кухаронак Т. І. Сям’я // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 348—349. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Сям’я // Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т / АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. — Мн.: Беларус. Сав. Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1983. — Т. 5 кн. 1: С — Улагодзіць / [рэдактар М. Р. Суднік]. — С. 450. — 663 с.
• Говард М. Сучасная культурная антрапалогія. — Мн.: Тэхналогія, 1995
• Foucault M. The History of Sexuality. Vol. 1. Introduction. — New York: Pantheon Books, 1978
• Нечаева А. М. Семья (в праве) // Юридическая энциклопедия / Отв. ред. Б. Н. Топорнин. — М.: Юристь, 2001. — С. 984—985. — 1272 с. — 8000 экз. — ISBN 5-7975-0429-4 (в пер.) (руск.)
• Семья / Харчев А. Г. // Т. 23. Сафлор — Соан. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — С. 244—245. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)

• Партал Belfamily Архівавана 22 жніўня 2021.
• Сямейныя праблемы
• Сямейныя стасункі Архівавана 12 чэрвеня 2010.

Слоўнікі і энцыклапедыі	Вялікая каталанская · Вялікая каталанская · Вялікая кітайская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Бракгаўза і Эфрона · Яўрэйская Бракгаўза і Эфрона · Кароткая яўрэйская · Кругасвет · Малы Бракгаўза і Эфрона · Britannica (11-th) · Britannica (онлайн) · Catholic (1997—…) · Pauly-Wissowa · Treccani · Universalis · Швейцарскі гістарычны
Нарматыўны кантроль BNE: XX524859 · GND: 4016397-0 · LCCN: sh00005743, sh85047009 · Microsoft: 2777463901 · NDL: 00565280 · NKC: ph117260