Беларуская народна-дыялектная мова падзяляецца вучонымі на два асноўныя дыялекты, паўночна-ўсходні дыялект і паўднёва-заходні дыялект, падзеленыя пераходнымі сярэднебеларускімі гаворкамі. Гаворкі беларускай народна-дыялектнай мовы адрозніваюцца адна ад адной лексікай, характарам акання, наяўнасцю цвёрдага «Р» ва ўсякім становішчы або ў пэўных умовах, або змешваннем цвёрдага «Р» з мяккім, наяўнасцю або адсутнасцю дыфтонгаў, дзекання і цекання, змешвання «Ч» і «Ц» і г. д., а таксама ўяўляюць змешаныя гаворкі па суседстве з украінскімі, паўночна- і паўднёварускімі.

Вялікі ўклад у вывучэнне асаблівасцей гаворак беларускай мовы ўнёс акадэмік Расійскай Імператарскай Акадэміі навук Яўхім Карскі. Пасля Другой сусветнай вайны Інстытутам мовазнаўства Акадэміі навук БССР сумесна з Беларускім дзяржаўным універсітэтам і педагагічнымі інстытутамі савецкай рэспублікі было арганізавана падрабязнае і сістэматычнае вывучэнне гаворак беларускай мовы ў дзяржаўных межах БССР. На аснове сабраных матэрыялаў быў складзены падрабязны «Дыялекталагічны атлас беларускай мовы», не ўсе мовы свету і нават не ўсе мовы Еўропы маюць такія навуковыя працы ў галіне дыялекталогіі.

У Беларусі таксама існуе такая з’ява, як трасянка. Гэта — размоўная мова з пераважна рускай лексікай, але беларускай граматыкай і фанетыкай. Утварылася трасянка ў выніку змешвання народна-дыялектнай беларускай мовы з сучаснай рускай літаратурнай мовай. Адзначаецца, што трасянка пранікае і ў публіцыстыку. Літаратурная беларуская мова выкарыстоўваецца галоўным чынам гарадской інтэлігенцыяй; вялікая частка гарадскога насельніцтва карыстаецца сучаснай рускай літаратурнай мовай.

Для беларускай мовы вылучаюць наступныя асноўныя групы дыялектаў^[2]:

• Паўночна-ўсходні дыялект — Віцебская вобласць, паўночны ўсход і цэнтральная частка Магілёўскай вобласці
  • Віцебская група дыялектаў — усход Віцебскай вобласці
  • Полацкая група дыялектаў — заходняя і цэнтральная часткі Віцебскай вобласці і паўночны захад Магілёўскай вобласці
  • Усходне-Магілёўская група дыялектаў — усход і частка цэнтра Магілёўскай вобласці
• Сярэднебеларускія дыялекты — паласа праз поўнач Гродзенскай, цэнтр Мінскай, паўднёвы захад Магілёўскай і паўночны ўсход Гомельскай абласцей
• Паўднёва-заходні дыялект — Гродзенская вобласць, поўдзень Мінскай вобласці і Гомельскай вобласці
  • Гарадзенска-Баранавіцкая група дыялектаў— Гродзенская вобласць і поўнач Брэсцкай вобласці
  • Слуцкая група дыялектаў — поўдзень і паўднёвы ўсход Мінскай вобласці, Гомельская вобласці
  • Мазырская група дыялектаў — поўдзень Гомельскай вобласці
• Палеская група дыялектаў — паўднёвы захад Брэсцкай вобласці

• Заходнепалеская мова
• Гальшанская мова
• Беларускі арабскі алфавіт
• Трасянка

• Аўдыязапісы дыялектаў беларускай мовы на карце Беларусі (нявызн.)(недаступная спасылка). Dialects. dialects.natatnik.by. Архівавана з першакрыніцы 12 кастрычніка 2019.

Славянскія мовы
Гістарычныя †	прабалта-славянская праславянская
Усходнія	старажытнаўсходнеславянская † старабеларуская † старажытнанаўгародская † стараруская † беларуская дыялекты заходнепалеская падляшская руская дыялекты украінская дыялекты русінская
Заходнія	ляхіцкія палабская † польская старапольская † сілезская кашубская славінская † лужыцкія верхняя ніжняя чэшска-славацкія мараўская славацкая чэшская кнааніт †
Паўднёвыя	заходнія сербахарвацкая баснійская сербская харвацкая чарнагорская славенская прэкмурская рэзьянская славянасербская † усходнія стараславянская † царкоўнаславянская балгарская македонская
Змешаныя і піджыны	балачка суржык трасянка панашэму † русенорск † кяхцінская † цыгана-сербская
Штучныя	міжславянская мова панславянскія мовы сібірская мова язычча
Славянскія мікрамовы
† — мёртвыя мовы