Варшаўскі трамвай
Трамвайная сістэма
Краіна	Польшча
Горад	Варшава
Дата адкрыцця	1866
Агульная даўжыня маршрутаў	355,3 (2018)
Колькасць вагонаў	729 (2017)

Варшаўскі трамвай — від грамадскага транспарту ў Варшаве.

11 снежня 1866 года адкрываецца 6-кіламетровая лінія конных трамваяў, якая злучала Венскі вакзал з Пецярбургскім вакзалам і новапабудаваным Тэрэспальскі вакзал. Лінію пабудавала Галоўнае таварыства расійскіх чыгунак.

У 1870-х гадах магістрат вырашыў стварыць уласную трамвайную сетку, і ў 1881 годзе бельгійская кампанія Société Générale de Tramways Varsoviens пабудавала першую гарадскую трамвайную лінію, з самага пачатку прызначаную для перавозкі пасажыраў па горадзе. Увесь маршрут, уведзены ў эксплуатацыю 18 кастрычніка 1881 г., быў аднапутным, трамваі хадзілі па ім з 7.30 да 22.00. 1 лістапада 1881 г. лінія была падоўжана. Пуск коннага трамвая быў шырока ацэнены жыхарамі.

У канцы 1883 г. трамвайная сетка ў Варшаве складала 22 км і налічвала 80 трамваяў, якія абслугоўвалі 11 ліній.

У 1899 годзе ўся сетка, на той момант 30 км і 234 трамваі, якія абслугоўвалі 17 ліній, была набыта горадам. Потым ён быў здадзены ў арэнду прыватнай фірме, заснаванай некалькімі арыстакратамі, за штогадовую плату ў 0,5 мільёна рублёў.

У 1908 годзе горад даручыў кампаніі «Siemens & Halske» замену коннай цягі на электрычны трамвай.

7 лютага 1908 г. была запушчана Гарадская трамвайная электрастанцыя, а 26 сакавіка 1908 г. у 9:35 паехаў першы электрычны трамвай на маршруце пл. Красінскага — пл. Люблінская унія.

Колькасць пасажыраў павялічылася з 42 мільёнаў у 1908 годзе да 76 мільёнаў у 1911 годзе.

Падчас абароны Варшавы ў верасні 1939 г. было знішчана 80 % цягавай сеткі, у многіх месцах выбухамі бомбаў сарваны рэйкі, цэлыя ўчасткі пуцей былі засыпаны друзам. З 398 вагонаў 160 былі прыдатныя для працы.

Трамвайны рух адноўлены 18 кастрычніка 1939 года. У канцы 1939 г. дзейнічала 11 трамвайных ліній. У чэрвені 1940 г. эксплуатавалася 90 км пуцей (76 % даваеннага стану). У верасні 1940 г. ужо выкарыстоўвалася 635 трамвайных вагонаў; колькасць пасажыраў была большай, чым да вайны, таму што трамваі павінны былі замяніць таксі, аўтобусы, асабістыя аўтамабілі і значную частку конных экіпажаў. Падчас акупацыі ў трамваях было вельмі цесна; пасажыры ехалі па прыступках, буферах і бамперах. У сувязі з неабходнасцю зніжэння спажывання электраэнергіі ў вагонах былі перакрытыя вышэйшыя перадачы (пасля «чацвёртай») і зменшана колькасць прыпынкаў.

У верасні 1940 г. для трамвайных вагонаў, прызначаных выключна для яўрэяў, была ўведзена спецыяльная маркіроўка. 1 ліпеня 1941 года было створана таварыства «Städtische Verkehrsbetriebe Warschau», якое займалася эксплуатацыяй трамвайных ліній. З верасня 1940 г. і да канца акупацыі пярэднія платформы і пярэднія часткі аўтамашын прызначаліся толькі для немцаў. Палякам даводзілася заходзіць і высаджвацца праз заднія ўваходы, што перашкаджала руху пасажыраў на прыпынках.

Пасля стварэння гета ў лістападзе 1940 г. тры трамвайныя лініі былі зарэзерваваны выключна для яўрэяў; у лютым 1941 г. на месцы ліквідаваных ліній у закрытай акрузе была запушчана адна лінія, пазначаная сіняй зоркай Давіда. Некалькі маршрутаў праходзілі праз гета транзітам без прыпынкаў.

У красавіку 1942 г. была запушчана лінія «0» выключна для немцаў. У жніўні 1942 г. у трамваі пачалі прымаць жанчын-кандуктараў.

Перад Варшаўскім паўстаннем працавала 186 трамвайных вагонаў. Гэта было выклікана як ваеннымі разбурэннямі, недахопам запчастак, так і палітыкай акупантаў.

Падчас паўстання было знішчана або вывезена 590 трамвайных вагонаў, знішчаны 3 падстанцыі, электрастанцыя, 5 дэпо і майстэрняў. Пуці былі пашкоджаныя прыкладна ў 450 месцах на агульнай працягласці 12,85 км адной каляіны, а цягавая сетка разбурана на 80 %. У многіх месцах рэйкі былі засыпаны абломкамі разбураных будынкаў. Каля 200 трамвайных вагонаў перажылі вайну.

Пасля вызвалення правабярэжнай Варшавы ад нямецкай акупацыі ў верасні 1944 г. пачалася рэканструкцыя трамвайнай сеткі. 20 чэрвеня 1945 г. была запушчана першая пасляваенная трамвайная лінія № 1. Да жніўня працавала ўжо пяць ліній. У верасні таго ж года, пасля запуску новай падстанцыі, была запушчана першая трамвайная лінія на левабярэжнай частцы горада, а да канца года — яшчэ пяць. У снежні 1945 г. у горадзе працавала 11 трамвайных ліній, на якіх было 47 адзіночных і 49 прычапных вагонаў.

У канцы 1945 г. было прынята рашэнне аб перакоўцы трамвайных шляхоў з 1525 мм (расейскіх) да 1435 мм, што было звязана з тым, што трамваі на Варшаву ішлі з Берліна і Вроцлава. Планавалася стандартызацыя шырыні каляіны ў Польшчы. Працы пачаліся з ускраін горада. Яны скончыліся ў 1950 годзе. Рашэнне аб змене шырыні пуцей дазволіла пачаць будаўніцтва новага тыпу вагонаў з сімвалам «N».

У ліпені 1946 г. у варшаўскіх трамваях пачалі працаваць 20 жанчын-кандуктараў. У гэты перыяд было адкрыта дэпо «Żoliborz». 22 ліпеня 1946 г. пад віядукам моста Панятоўскага было адкрыта імправізаванае дэпо «Солец», якое праіснавала да 1961 г.

У красавіку 1947 г. былі ўведзены абавязковыя чэргі ў трамваях. У сакавіку 1948 г. упершыню пасля вайны былі пушчаны начныя трамваі.

У пасляваенны час трамвайныя шляхі паслядоўна аддзяляліся ад праезнай часткі, што спрыяла павышэнню эфектыўнасці руху. Былі таксама некаторыя ліквідацыі ў выніку рэканструкцыі разбуранага горада, заменены на тралейбус.

У 1974 г. у Варшаве ўпершыню колькасць аўтобусных пасажыраў перавысіла колькасць трамвайных.

У 1987 годзе на скрыжаванні вуліц Вольскай і Млынарскай адбылася трамвайная аварыя, у якой загінулі 7 чалавек і шмат было паранена.

У 1980—2009 гадах было адкрыта толькі тры ўчасткі трамвайных маршрутаў, усе яны злучаліся з сучасным раёнам Бемова. 1 жніўня 1992 г. была адкрыта лінія, якая будавалася 13 гадоў, працягласцю каля 4 км двухкалейнага маршруту.

21 снежня 2005 года ўпершыню на трасах, хадзіў трамвай спецыяльнай лініі «П», а з 2 студзеня 2006 года па іх рэгулярна курсіруюць рэгулярныя лініі. Гэта першы трамвайны маршрут у Варшаве з травяной каляінай і абсалютным прыярытэтам у трамвайным руху, а таксама першая трамвайная інвестыцыя, суфінансаваная з фондаў Еўрапейскага саюза.

З 16 чэрвеня 2007 года ў сувязі з пачаткам капітальнага рамонту пуці змянілася арганізацыя трамвайнага руху ў раёне моста Панятоўскага і Еразалімскіх алеі. Звязаныя з гэтым цяжкасці працягваліся да 1 кастрычніка 2007 г. Рэканструкцыя была часткай праекта мадэрнізацыі трамвайнага маршруту ад канцавой станцыі Банаха да канчатковай станцыі Гоцлаўк, які фінансуецца Еўрапейскім Саюзам.