Брыгада Корпуса аховы памежжа «Палессе»
Brygada KOP «Polesie»
Ваяводства, усходнюю мяжу якога ахоўвала брыгада, выдзелена цёмна-сінім колерам
Гады існавання	1925 — 1939
Краіна	Польшча
Уваходзіць у	Корпус аховы памежжа
Тып	брыгада
Функцыя	Ахова савецка-польскай мяжы
Дыслакацыя	Лахва (1925—1938) Лунінец (1938—1939)
Войны	Польская абарончая вайна (1939)
Удзел у	Польская абарончая вайна 1939
Камандзіры
Вядомыя камандзіры	палкоўнік Станіслаў Уржалінскі палкоўнік Тадэвуш Ражыцкі-Каладзейчык

Брыга́да Ко́рпуса ахо́вы паме́жжа «Пале́ссе» (польск.: Brygada KOP «Polesie») — пятая брыгада Корпуса аховы памежжа часоў міжваеннай Польскай Рэспублікі, якая размяшчалася ў 1925—1939 гадах у Лахве і Лунінцы. Прымала ўдзел у абароне дзяржаўных межаў падчас пахода Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь.

На паседжанні палітычнага камітэта Рады міністраў Польскай Рэспублікі, якое адбывалася 21—22 жніўня 1924 года было прынята рашэнне аб стварэнні адмысловага ўзброенага фармавання для аховы ўсходняй мяжы, з прычыны чаго 12 верасня 1924 г. польскае Міністэрства вайсковых спраў выдала распараджэнне аб стварэнні Корпуса аховы памежжа, а 17 верасня таго ж года — дапаўненне з указаннем яго структуры. На другім этапе арганізацыі гэтага вайсковага ўтварэння на падставе загада генеральнага штаба №1600 была заснавана пятая памежная брыгада^[1].

Адзінкай для яе фармавання быў 78-ы пяхотны полк^[2]. Утворанае на яе базе падраздзяленне заступіла на варту 12 сакавіка 1925 г. і пачало дзейнічаць на тэрыторыі Палескага ваяводства, дзе для ажыццяўлення памежнай службы ёй быў адведзены адрэзак дзяржаўнай савецка-польскай мяжы даўжынёй у 445 км і глыбінёй 30 км. У склад брыгады ўвайшлі 15-ы, 16-ы, 17-ы і 18-ы памежныя батальёны, а таксама 15-ы, 16-ы і 17-ы кавалерыйскія эскадроны. Камандаванне знаходзілася ў мястэчку Лахва^[3].

У 1926 г. на ўзроўні брыгады была ўтворана школа для ўнтэр-афіцэраў пяхоты, якая была размешчана ў Давыд-Гарадку пры 17-ым памежным батальёне, пазней ліквідаваная ўлетку 1928 года^[4]. Замест яе і іншых падобных установаў у крэпасці Асавец на Падляшшы быў адчынены школьны батальён Корпуса аховы памежжа^[5].

У наступным годзе брыгада «Палессе» пашырылася за кошт уключэння ў яе склад другога памежнага батальёна, размешчанага ў Бэрэзным і пятага кавалерыйскага эскадрона з першай памежнай брыгады «Валынь». З мэтай павелічэння патрэбнай колькасці кваліфікаваных вайскоўцаў-сапёраў, 1 красавіка 1928 года быў адчынены навучальны цэнтр для іх падтрыхтоўкі пры сямнаццатым памежным батальёне ў Давыд-Гарадку, а ў 1931 г. сапёрныя роты з’явіліся пры ўсіх памежных брыгадах^[6]. Яны дзяліліся на 4 часткі і называліся ў адпаведнасці з адзінкамі іх размяшчэння. У пятай брыгадзе была ўтворана рота першага тыпу, якая ўтрымлівала камандаванне, гаспадарчую дружыну і тры ўзводы: першы меў чатыры, а астатнія — па тры дружыны. Штат роты складаўся з чатырох афіцэраў, трынаццаці ўнтэр-афіцэраў і 106 шараговых жаўнераў^[7].

Па звестках 1928 г., брыгада ахоўвала адрэзак дзяржаўнай мяжы працягласцю ў 424.205 км^[8]. У ліпені 1929 года пятая памежная брыгада была афіцыйна пераназвана ў брыгаду «Палессе» згодна з правілам, у адпаведнасці з якім адзінкі Корпуса аховы памежжа сталі называцца паводле мясцовасцяў іх дыслакацыі. Тое ж самае адбылося і з усімі адзінкамі, якія ўваходзілі ў яе склад. Праз два гады нумарацыя адзінак, якая ў 1929—1931 г. з’яўлялася дадатковай, увогуле была скасавана.

Загадам камандавання ад 23 лютага 1937 года была распачата першая фаза рэканструкцыі Корпуса аховы памежжа «R.3», у выніку чаго падраздзяленне апынулася перагрупаваным: полк «Сарны» быў выключаны са склада брыгады, а яе камандаванне падверглася рэарганізацыі. Паводле загада, выдадзенага камандаваннем Корпуса аховы памежжа 18 кастрычніка 1938 г., месца размяшчэння штаба брыгады «Палессе» і камандавання паліцэйскага ўзвода было перанесена з Лахвы да Лунінца^[9].

У сакавіку 1939 г. рота сапёраў «Столін» пад камандаваннем капітана Чэслава Павульскага была мабілізавана і перадыслакавана ў раён баявых дзеянняў арміі «Познань»  (англ.) (бел.^[10].

У верасні таго ж года на базе камандавання брыгады «Палессе» была арганізавана 38-я рэзервовая пяхотная дывізія, якая ўключала тры батальёны: «Людвікова», «Сінкевічы» і «Давыд-Гарадок». У сувязі з пачаткам польскай абарончай вайны дывізія была мабілізавана. Па вяртанні адзінак брыгады, яе дзейнасць па ахове ўсходняй мяжы даўжынёй 262.339 км была адноўлена^[11].

17 верасня 1939 г. брыгада «Палессе» была атакавана падраздзяленнямі 17-га аддзела памежных войскаў НКУС. Надыходзячыя ў тым кірунку адзінкі 4-й арміі камкора Васіля Чуйкова і 23-га самадзейнага стралковага корпуса ў той дзень яшчэ не былі гатовыя дзейнічаць, таму баі, якія адбываліся паміж польскімі і савецкімі войскамі на той час не былі вельмі інтэнсіўнымі^[12]. Гэта дазволіла камандзіру Корпуса аховы памежжа Вільгельму Орліку Рукеману выдаць загад аб адступленні брыгады і ўтварэнні імправізаванага вайсковага згуртавання з колішніх памежнікаў, якое працягнула ўдзел у абарончай вайне^[13].

Аднак, з-за няправільных дзеянняў часткі падраздзяленняў, брыгада «Палессе» не здолела дасягнуць пастаўленай камандзірам мэты. У выніку таго, што памежнікі не змаглі выканаць загад аб нанясенні ўдара па 52-й стралковай дывізіі, палкоўнік Ружыцкі-Каладзейчык пачаў напад на савецкія войскі ў паўднёва-заходнім кірунку толькі з дапамогай адной пяхотнай роты, якая была разбіта часткамі Чырвонай Арміі. Камандзір брыгады аддаў загад аб яе расфармаванні, але жаўнеры кінулі зброю і здаліся ў палон^[14].

• Анджэй Канстанкевіч, Ежы Прохвіч, Ян Руткевіч. Korpus Ochrony Pogranicza 1924—1939. — Варшава: Barwa i Broń, 2003. — ISBN 978-83-900217-9-9.
• Багуслаў Поляк, Ежы Прохвіч, Марэк Яблонаўскі, Уладзімір Янкоўскі. O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924—1939. Wybór dokumentów. — Варшава—Пултуск: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. — ISBN 83-88067-48-8.
• Генрык Дамінічак. Ochrona granicy wschodniej w latach 1919-1939. Z dziejów formacji granicznych. — Варшава: Akademia Spraw Wewnętrznych. Katedra Historii i Archiwistyki, 1983.
• Генрык Дамінічак. Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919—1939. — Варшава: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. — ISBN 83-01-10202-0.
• Ежы Прохвіч. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939 roku. — «Wojskowy Przegląd Historyczny», №4 (150)/1994. — Варшава: Czasopisma Wojskowe, 1994. — С. 148—160. — ISBN 0043-7182.
• Ежы Прохвіч. Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. — Варшава: Wydawnictwo Neriton, 2003. — ISBN 83-88973-58-4.
• Здзіслаў Юзаф Кутар. Saperzy II Rzeczypospolitej. — Варшава: Pat, 2005. — ISBN 83-921881-3-6.
• Івона Вішнеўская, Катажына Проміньская. Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Wilno»”. — Шчэцін: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
• Крыштаф Камароўскі. Boje Polskie 1939–1945. Przewodnik encyklopedyczny. — Варшава: Bellona Spółka Akcyjna, 2009. — ISBN 978-83-7399-353-2.
• Х’юберт Бяроза, Каятан Шчэпаньскі. Centralna Szkoła Podoficerska KOP. — Граева: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. — ISBN 978-83-938921-7-4.

Дзейнасць Корпуса аховы памежжа на тэрыторыі Беларусі
Брыгады	Вілейка Вільна Гродна Навагрудак Палессе
Палкі	Валожын Вілейка Вільна Глыбокае Сноў
Батальёны	Беразвечча Будслаў Валожын Вілейка Давыд-Гарадок Івянец Клецк Краснае Лужкі Людвікова Падсвілле Сінкевічы Слабодка Слабодка II Сноў Стоўбцы
Кавалерыя (эскадроны)	Будслаў Ганцавічы Друя Івянец Лужкі Клецк Краснае Падсвілле Стоўбцы
Артылерыя	Клецк
Сапёры	Вілейка Гродна Столін Стоўбцы
Выведка	Валожын Вілейка Глыбокае Лахва Слабодка Стоўбцы
Роты	Альгомель Альковічы Бакшты Брыцкія Вайткевічы Глыбокае Гняздзілава Даўгінава Дзіўнікі Докшыцы Друя Дубрава Жаброўшчына Коласава Колькі Крыжоўка Ленін Любянец Лявонпаль Марцінкавічы Мікалаеўшчына Мяжаны Празарокі Пярэвалакі Пясчанікі Ракаў Раховічы Рубяжэвічы Сейлавічы Смолічы Стасеўшчына Хомінка Хутары Мярлінскія