Анталогія
Анталогія (новалац. ontologia ад стар.-грэч.: ὄν) — вучэнне аб існым[1] вучэнне аб быцці як такім; раздзел філасофіі, які вывучае фундаментальныя прынцыпы быцця, яго найбольш агульныя сутнасці і катэгорыі[2], яго прынцыпы, структуры і заканамернасці[3].
Анталогія як тэорыя
[правіць | правіць зыходнік]
Тэрмін «анталогія» быў прапанаваны Рудольфам Гакленіусам у 1613 годзе ў яго «Філасофскім слоўніку» (Lexicon philosophicum, quo tanquam clave philisophiae fores aperiunter. Francofurti), і крыху пазней Ёганам Клаўбергам у 1656 годзе ў рабоце Metaphysika de ente, quae rectus Ontosophia, прапанаваўшы яго (у варыянце «антасофія») у якасці эквівалента паняццю «метафізіка». У практычным ужыванні тэрмін быў замацаваны Хрысціянам фон Вольфам, які відавочна падзяліў семантыку тэрмінаў «анталогія» і «метафізіка».
Асноўнае пытанне анталогіі: што існуе?
Асноўныя паняцці анталогіі: быццё, структура, уласцівасці, формы быцця (матэрыяльнае, ідэальнае, экзістэнцыяльнае), прастора, час, рух.
Анталогія, такім чынам, уяўляе сабой спробу найбольш агульнага апісання ўніверсуму існуючага, які не абмяжоўваўся б дадзенымі асобных навук і, магчыма, не зводзіўся б да іх.
Іншае разуменне анталогіі дае амерыканскі філосаф Уілард Квайн: у яго тэрмінах анталогія — гэта змест некаторай тэорыі, г. зн. аб’екты, якія пастулююцца дадзенай тэорыяй у якасці існых.
Пытанні анталогіі — гэта найбольш старая тэма еўрапейскай філасофіі, узыходзячая да дасакратыкаў і асабліва Парменіда. Важнейшы ўклад у распрацоўку анталагічнай праблематыкі ўнеслі Платон і Арыстоцель. У сярэднявечнай філасофіі цэнтральнае месца займала анталагічная праблема існавання абстрактных аб’ектаў (універсалы).
У філасофіі XX стагоддзя спецыяльнай анталагічнай праблематыкай займаліся такія філосафы, як Мікалай Гартман («новая анталогія»), Марцін Хайдэгер («фундаментальная анталогія») і іншыя. Асаблівую цікавасць у сучаснай філасофіі выклікаюць дэанталагічнага характару праблемы свядомасці.
Карл Попер сфармуляваў канцэпцыю трох светаў: (1) свету фізічных аб’ектаў і станаў, (2) свету псіхічных і ментальных станаў свядомасці і (3) свету аб’ектыўнага зместу мыслення (сюды ўваходзяць утрыманне навуковых гіпотэз, літаратурныя творы і іншыя аб’екты, якія не залежаць ад суб’ектыўнага ўспрымання)[4].
Прадмет анталогіі
[правіць | правіць зыходнік].png)
- Асноўным прадметам анталогіі з’яўляецца існае; быццё, якое вызначаецца як паўната і адзінства ўсіх відаў рэальнасці: аб’ектыўнай, фізічнай, суб’ектыўнай, сацыяльнай і віртуальнай.
- Рэальнасць з пазіцыі ідэалізму традыцыйна дзеліцца на матэрыю (матэрыяльны свет) і дух (духоўны свет, у тым ліку паняцці душы і Бога). З пазіцыі матэрыялізму падзяляецца на косную, жывую і сацыяльную матэрыю.
- Быццё, як тое, што можна думаць, супрацьпастаўляецца неймаверныя нішто (а таксама яшчэ-не-быцця магчымасці ў філасофіі арыстацелізму). У XX стагоддзі ў экзістэнцыялізм быццё інтэрпрэтуецца праз быццё чалавека, паколькі ён валодае здольнасцю думаць і пытацца пра быццё. Аднак у класічнай метафізіцы пад быццём разумеецца Бог. Чалавек, як быццё, валодае свабодай і воляй.
Анталогія ў дакладных навуках
[правіць | правіць зыходнік]У інфармацыйных тэхналогіях і камп’ютарных навуках пад філасофіяй быцця маецца на ўвазе экспліцытна, г. зн. спецыфікацыя канцэптуалізацыі, дзе ў якасці канцэптуалізацыі выступае апісанне мноства аб’ектаў і сувязей паміж імі: англ.: Ontology is the theory of objects and their ties[5]. Фармальна анталогія складаецца з паняццяў тэрмінаў, арганізаваных у таксаноміі, іх апісанняў і правіл вываду.
Тыпы анталогіі
[правіць | правіць зыходнік]- Мета-анталогіі — апісваюць найбольш агульныя паняцці, якія не залежаць ад прадметных абласцей.
- Анталогія прадметнай вобласці — фармальнае апісанне прадметнай вобласці, звычайна ўжываецца для таго, каб удакладніць паняцці, вызначаныя ў мета-анталогіі (калі выкарыстоўваецца), і/або вызначыць агульную тэрміналагічную базу прадметнай вобласці.
- Анталогія канкрэтнай задачы — анталогія, якая вызначае агульную тэрміналагічную базу задачы, праблемы.
- Сеткавыя анталогіі часта выкарыстоўваюць для апісання канчатковых вынікаў дзеянняў, якія выконваюцца аб’ектамі прадметнай вобласці або задачы.
Гл. таксама
[правіць | правіць зыходнік]- Метафізіка
- Эпістэмалогія
- Навуковая карціна свету
Зноскі
- ↑ В. Соловьёв. Онтология Архівавана 6 чэрвеня 2014. // В. Соловьёв. Толковый словарь по философии.
- ↑ А. Л. Доброхотов. ОНТОЛОГИЯ Архівавана 6 чэрвеня 2014. // Новая философская энциклопедия, 2003.
- ↑ Онтология // Современный словарь иностранных слов: Ок. 20000 слов.. — 4-е изд., стер.. — М.: Русский язык, 2001. — С. 424. — 742 с. — Доп. тираж 10 000 экз. — ISBN 5-200-02989-9.
- ↑ Поппер К. Логика и рост научного знания — 1983 — с. 439—440.
- ↑ The Place of Ontology in Modern Philosophy. An Overview
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Ажимов Ф. Е. Онтолого-метафизические проекты современной западноевропейской философии // Вопросы философии. — 2007. № 9.— С. 145—153.
- Доброхотов А. Л. Категория бытия в классической западноевропейской философии. — М., 1986.
- Миронов В. В., Иванов А. В. Онтология и теория познания: Учебник. — М.: Гардарики, 2005. — 447 с. ISBN 5-8297-0248-7
- Гартман Н. К основоположению онтологии / Пер. с нем. Ю. В. Медведева под ред. Д. В. Скляднева. — СПб.: Наука, 2003. — 639 с. — (Слово о сущем). ISBN 5-02-026827-5
- Гайденко П. П. Понимание бытия в античной и средневековой философии // Античность как тип культуры. — М., 1988. — С. 284—307.
- Губин В. Д. Онтология: Проблема бытия в современной европейской философии. — М., РГГУ, 1998. — 191 с.
- Зунде А. Я. Метафилософский аспект античной «онтологии» // Античная философия: специфические черты и современное значение. — Рига, 1988. — С. 24—27.
- Молчанова А. А. «Онтология»: Как мы её понимаем? // Историко-философский ежегодник Хайдеггера '199. — М., 2010. — С. 117—126.
- Проблемы онтологии в современной буржуазной философии. Рига, 1988. — 334 с.
- Романенко Ю. М. Бытие и естество: Онтология и метафизика как типы философского знания. — СПб., 2003. — 779 с.
- Рубашкин В. Ш., Лахути Д. Г. Онтология: от натурфилософии к научному мировоззрению и инженерии знаний // Вопросы философии. — 2005. — № 1. — С. 64—81.
- Севальников А. Ю. Онтология Аристотеля и квантовая реальность // Полигнозис. — М., 1998. — № 4. — С. 27—43.
- Сокулер Е. А. Семантика и онтология: к интерпретации некоторых моментов концепций Р. Карнапа и Л. Витгенштейна // Труды научно-исследовательского семинара Логического центра Института философии РАН. — М., 1999. — С. 49—59.
- Черняков А. Г. Онтология времени. Бытие и время в философии Аристотеля, Гуссерля и Хайдеггера. — СПб., 2001. — 460 с. ISBN 5-900291-21-9
- Шохин В. К. «Онтология»: рождение философской дисциплины // Историко-философский ежегодник '99. — М., 2001. — С. 117—126.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- Карнап Р. Эмпиризм, семантика и онтология Архівавана 14 кастрычніка 2008.
- Куайн У. В. О. Онтологическая относительность Архівавана 10 сакавіка 2012.
- Онтология // Новая философская энциклопедия на сайте Института Философии Российской Академии Наук
- Технологии применения онтологий Архівавана 4 сакавіка 2016.
- Учение о бытии (онтология)
- Шухов А. Преонтологическая эпистемологическая ревизия Архівавана 16 сакавіка 2012.
 | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
спіс філосафаў · спіс філасофскіх школ | |||||||||||||||
| Асноўныя раздзелы | Логіка · Эпістэмалогія (Гнасеалогія) · Этыка · Эстэтыка · Палітычная філасофія · Метафізіка (Анталогія) | ||||||||||||||
| Іншыя раздзелы філасофіі | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Партал «Філасофія» | |||||||||||||||
Слоўнікі і энцыклапедыі | ||||
|---|---|---|---|---|
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
