Януш Радзівіл
лац. Januš Radzivił

Януш Радзівіл. Невядомы мастак, XVII ст.
Герб «Трубы»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	21 ліпеня 1579 Вільня, Рэч Паспалітая
Памёр	6 або 7 ліпеня 1620 Чарлін
Род	Радзівілы
Бацькі	Крыштап Радзівіл «Пярун» Кацярына з Астроскіх
Жонка	Соф’я з Алелькавічаў Альжбета Соф’я Гагэнцолерн
Дзеці	ад 2-га шлюбу: Альжбета Элеанора, Соф’я Агнешка, Багуслаў, Ян Юры
Рэлігія	кальвінізм
Дзейнасьць	вайсковец

Януш Радзівіл (21 ліпеня 1579, Вільня — 6 або 7 ліпеня 1620) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Падчашы вялікі літоўскі (1599—1619), кашталян віленскі (з 1618).

Быў старостам барысаўскім^[1]. Князь Сьвятой Рымскай Імпэрыі на Біржах і Дубінках і Ліхтэнбэргу, князь слуцкі і капыльскі.

Зь біржанска-дубінкаўскай лініі роду Радзівілаў, сын Крыштапа «Перуна», гетмана вялікага літоўскага, і Кацярыны з Астроскіх. Меў зводнага брата Крыштапа.

Атрымаў кальвінісцкае выхаваньне, навучаўся ў Страсбурскім і Базэльскім унівэрсытэтах, вандраваў Нямеччынай, Чэхіяй, Аўстрыяй, Вугоршчынай, Францыяй.

У вайну з Швэцыяй (1600—1629) у 1600—1602 гадох браў удзел у ваенных дзеяньнях супраць швэдзкіх войскаў у Інфлянтах, удзельнік бітвы пад Кокенгаўзенам 1601 году. Камандаваў коннымі харугвамі, быў фактычным палкоўнікам у Інфлянтах пры сваім бацьку — Крыштапе «Перуне». У 1599 годзе атрымаў урад падчашага вялікага літоўскага, у 1619 годзе — кашталяна віленскага. Абіраўся паслом на соймы 1603, 1605 і 1606 гадоў, дзе ўзначальваў кальвінісцкую і праваслаўную групоўкі, адстойваў рэлігійныя і палітычныя правы некаталікоў.

Пакрыўджаны на Жыгімонта Вазу за перадачу ў 1603 годзе некалькіх трыманьняў яго бацькі і малой гетманскай булавы Вялікага Княства Літоўскага Яну Каралю Хадкевічу, выступаў супраць палітыкі караля і вялікага князя. Абвінаваціўшы таго ў парушэньні «актаў абраньня» ад 1587 году, спробах увесьці ў Рэчы Паспалітай «тыранію» замест «рэспублікі» і намаганьнях абмежаваць правы некаталіцкай часткі насельніцтва Рэчы Паспалітай. У 1606—1607 гадох разам з ваяводам кракаўскім М. Зэбжыдоўскім узначаліў рокаш супраць гэтых парушэньняў «залатых шляхецкіх вольнасьцяў» і абсалютысцкай палітыкі караля. 5 чэрвеня 1606 году абвешчаны маршалкам (кіраўніком рокашу) зьезду ракашанаў у Любліне, а 10 жніўня 1606 году — у Сандаміры. Выдаў унівэрсал з зьвінавачваньнямі караля ў парушэньні шляхецкіх правоў і свабодаў. 6 жніўня 1607 году каля Гузава (непадалёк ад Радама) адбылася бітва з каралеўскімі войскамі, у якой Януш Радзівіл камандаваў левым крылом войска ракашанаў. Нягледзячы на паразу, ракашане вымусілі караля пайсьці на кампраміс: Жыгімонт Ваза адмовіўся ад рэформы ўлады, ад сваіх абсалютысцкіх намераў, а ракашане адмовіліся ад спробы скінуць з стальцу караля. Ужо ўвосень 1607 году польскія ракашане выбачыліся перад каралем і здаліся, але Я. Радзівіл разам з сваім братам К. ІІ Радзівілам працягваў зьбіраць сілы. На заклікі М. К. Радзівіла (тагачаснага сеньера роду) зьявіцца ў Нясьвіж казаўся хворым. Толькі 20 чэрвеня 1608 году падпісаў замірэньне з кіраўніком войска рэгалістаў у Вялікім Княстве Літоўскім Янам Каралем Хадкевічам і распусьціў свае ўзброеныя сілы. Па чым зьехаў на 2 гады ў Нямеччыну, Францыю, Швайцарыю. Потым жыў у Данцыгу займаючыся асабістымі і маёмаснымі справамі.

Шукаючы пад ціскам роду і Льва Сапегі паразумення з каралём, але адмаўляючыся прыехаць і асабіста прабачыцца, у 1610 годзе адправіў Слуцкую артылерыю пад Смаленск. Па тым як Слуцак у 1613 годзе разрабавалі нізавыя казакі, спансаваў перабудову яго ўмацаваньняў ў сучасную бастыённую фартэцыю.

У 1618 годзе набыў места Ліхтэнбэрг у баварскай Франконіі пад Байротам, што дало яму, акрамя тытулярнага радавога найменьня «князя Сьвятой Рымскай імпэрыі», рэальныя правы землеўласьніка імпэрыі. У намеціўшымся супрацьстаяньні імпэрскіх улад з апазыцыяй абраў бок пратэстанцкіх князёў. Атрымаўшы ўрад кашталяна віленскага ў 1618 г., некаторы час жыў у Вільні. Прыязджаючы ў Вялікае Княства Літоўскае актыўна выступаў супраць вайны з Маскоўскай дзяржавай (1609—1618). На соймах 1611, 1613, 1615 і 1618 гадоў бараніў роўныя правы пратэстантаў і праваслаўных з каталікамі.

Першы раз ажаніўся 1 кастрычніка 1600 году ў Берасьці з князёўнай Соф’яй Алелькавіч, спадчыньніцай Слуцкага і Капыльскага княстваў, якія па яе сьмерці ў 1612 годзе перайшлі ў валоданьне роду Радзівілаў і зрабілі яго найбагацейшым у Вялікім Княства Літоўскім. У шлюбе меў некалькі дзяцей, якія памерлі неўзабаве па нараджэньні^[2]. Толькі адна з дачок — Кацярына — памерла праз 16 гадзінаў па сьмерці маці^[3].

7 ліпеня 1613 году ў Бэрліне ажаніўся з Альжбетай Соф’яй, дачкой брандэнбурскага курфюрста Ёгана Георга Гагэнцолерн. У гэтым шлюбе нарадзіліся дзеці^[4]:

• Альжбета Элеанора (1615—1633),
• Ян Юры (нар. і пам. 1616)
• Соф’я Агнешка (1618—1637)
• Багуслаў (1620—1669), харунжы і канюшы вялікі літоўскі

Памёр у лістападзе 1620 году ў Чапліне па хросьце свайго найменшага сына Багуслава, вярагодна ад чумы. Пасля хаўтураў у Вільні спачыў у кальвінскім зборы ў Дубінках.

• Іканаграфія Януша Радзівіла
• 
  J. Heyden, 1609 г.
• 
  J. Heyden, 1609 г.
• 
  Невядомы мастак, 1646—1653 гг.
• 
  Невядомы мастак, XVII ст.
• 
  Г. Ляйбовіч, 1758 г.
• 
  М. Старкман, 1857 г.
• 
  Невядомы мастак, 1851—1875 гг.
• 
  З. Глогер, 1900 г.

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0