Філадэлфія
анг. Philadelphia
Герб Філадэлфіі Сьцяг Філадэлфіі
Першыя згадкі:	27 кастрычніка 1682
Горад з:	1701
Краіна:	ЗША
Штат:	Пэнсыльванія
Мэр:	Майкл Нутэр
Плошча:	369,9 км²
Насельніцтва (2008)
колькасьць:	1 447 395 чал.
шчыльнасьць:	3912,94 чал./км²
Часавы пас:	UTC-5
летні час:	UTC-4
Тэлефонны код:	267, 215
Паштовы індэкс:	19019–19255, 19171, 19172
Геаграфічныя каардынаты:	39°57′10″ пн. ш. 75°9′49″ з. д. / 39.95278° пн. ш. 75.16361° з. д. / 39.95278; -75.16361Каардынаты: 39°57′10″ пн. ш. 75°9′49″ з. д. / 39.95278° пн. ш. 75.16361° з. д. / 39.95278; -75.16361
Філадэлфія на мапе ЗША ± Філадэлфія Філадэлфія
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
https://www.phila.gov/

Філадэлфія (па-ангельску: Philadelphia) — адзін з найстарэйшых гарадоў ЗША, пяты па велічыні насельніцтва горад краіны і самы населены горад штату Пэнсыльванія, з насельніцтвам 1 447 395 жыхароў (зьвесткі 2008 году). Разам з прыгарадамі 5,8 мільёну жыхароў.

Філадэлфія багатая гісторыяй і культурай. У гістарычнай частцы гораду дагэтуль пануе атмасфэра маленькага і ціхага мястэчка, якім была і Філадэлфія і іншыя каляніяльныя гарады падчас утварэньня дзяржавы Злучаныя Штаты Амэрыкі.

Філадэлфія гэта адзін з буйных прамысловых, фінансавых і культурных цэнтраў ЗША. На працягу ўсёй сваёй гісторыі яна лічылася адным з самых шматэтнічных гарадоў Амэрыкі: італьянскія і ірляндзкія, усходнеэўрапейскія і азіяцкія суполкі жылі бок аб бок з шматлікім чорным насельніцтвам гораду, шматлікія з прадстаўнікоў якога прыходзяцца нашчадкамі ўцякачам сюды ў часы грамадзянскай вайны паміж Поўначчу і Поўднем. У XX стагодзьдзі Філадэлфія стала першым горадам ЗША, дзе на пост мэра быў абраны нэгр.

Заснаваны ў 1682 годзе Ўільямам Пэнам. Мае мянушку «Горад братэрскага каханьня» (значэньне назвы па-грэцку). У 1776 годзе ў Філадэлфіі Другі Кантынэнтальны кангрэс трынаццаці паўночнаамэрыканскіх штатаў прыняў Дэклярацыю незалежнасьці. У 1781 годзе, падчас войны за незалежнасьць 1775—1783 гадоў Філадэлфія стала сталіцай «злучаных калёніяў», а ў 1790—1800 гадах — першай сталіцай ЗША, самым буйным горадам Паўночнай Амэрыкі, больш важным, чым Бостан або Нью-Ёрк.

Самым вядомым жыхаром гораду быў Бэнджамін Франклін.

Амэрыканская Зыбка Волі

Галоўная гістарычная славутасьць Філадэлфіі і ЗША — «Індэпендэнс-Хол» (Independence Hall — Заля Незалежнасьці), дзе ў 1776 годзе была прынятая дэклярацыя незалежнасьці, а ў 1787 годзе — Канстытуцыя ЗША. Побач з двухпавярховым з званіцай будынкам «Залі Незалежнасьці» ў адмысловым павільёне знаходзіцца Звон Волі (Liberty Bell), знак незалежнасьці ЗША, звон якога 8 ліпеня 1776 году ўзьвясьціў аб абвяшчэньні дэклярацыі аб незалежнасьці, прынятай 4 ліпеня 1776 году. З таго часу 4 ліпеня сьвяткуецца як Дзень незалежнасьці ЗША. Там жа знаходзіцца і Заля Кангрэса, дзе быў падпісаны Біль аб Правах. А таксама там знаходзяцца Другі банк Злучаных Штатаў/Галерэя Партрэтаў, Старая Царква Ёсіфа, Царква Хрыста, і Хата-музэй Бэтсі Рос. Усе гэтыя славутасьці акружаныя зелянінай і фармуюць некалькі паркавых кварталаў у цэнтры гораду.

Іншыя славутасьці

Філадэлфійская Elfreth's Alley — найстарэйшая вуліца ў ЗША. Яе 30 хат пабудаваныя ў 1728—1836 гадах. Вядомымі славутасьцямі гораду зьяўляюцца: Пэнаўскі цэнтар (Penn Center), хата Паўэла (Powell House), італьянскі рынак (Italian Market), акварама (Acquarama), алея Эльфорта (Elfreth's Alley), а таксама першая ў краіне ўнівэрсальная крама «Ўонамэйкерз» (Wanamaker's) — папулярнае месца сустрэч у цэнтры Філадэлфіі.

У Холе філязофіі дагэтуль праводзяцца паседжаньні Першага філязофскага грамадзтва ЗША, заснаванага Бэнджамінам Франклінам. У Філадэлфіі знаходзяцца Унівэрсытэт Пэнсыльваніі, Тэхналягічны інстытут Дрэксьлера, інстытут Франкліна, Акадэмія натуральных навук (Academy of Natural Sciences) — усяго 88 унівэрсытэтаў і каледжаў.

Fairmount Park — адзін з самых буйных гарадзкіх паркаў у сьвеце. На яго тэрыторыі разьмешчаны найстарэйшы ў краіне заапарк (заснаваны ў 1874 годзе).

Зараз Філадэлфія ахопленая ідэяй аднаўленьня свайго старога бляску і прыгажосьці. Усё ад квітнеючых раёнаў, аб’яднаных у Цэнтральны горад, да цудоўных гістарычных будынкаў аднаўляецца і рэстаўруецца. Будынак гарадзкой рады з граніту і белага мармура, нарэшце, зможа паказаць вам сваю высокую вежу, якая гадамі была закутая ў будаўнічыя лясы. Адрэстаўраваны галоўны вакзал Філадэлфіі зараз выглядае так, як выглядаў у часы Вялікай дэпрэсіі.

Больш чым любы іншы горад Філадэлфія зьяўляецца паказальнай у пляне гісторыі амэрыканскай архітэктуры. Мэйн-стрыт у Манаюнцы ўвайшла ў дзясятку самых лепшых вуліцаў Амэрыкі, дзякуючы хатам XIX стагодзьдзя, у якіх разьмясьціліся крамы, галерэі мастацтва і піўныя.

Тут квітнее мастацтва, пераважна ў тэатрах і выканальніцкіх цэнтрах пабудаваных на Авэню мастацтваў. А на Брод-стрыт абгрунтаваліся Аркестар Філадэлфіі, Балет Пэнсыльваніі, Філадэлфійская опэра, а таксама джазавыя студыі і драматычныя і музычныя тэатры.

Ўільям Пэн назваў Філадэлфію «горадам братэрскага каханьня» і дагэтуль яна застаецца самым прыязным горадам ЗША. У гэтым горадзе квітнее кулінарыя, і мясцовыя жыхары больш за ўсё любяць такія далікатэсы, як сырныя біфштэксы, вялікія сэндвічы і гарачыя завітушкі з сольлю.

Гарадзкі транспарт Філадэлфіі

Філадэлфія абслугоўваецца дзьвюма лініямі мэтрапалітэну.

• У цэнтры гораду з захаду на ўсход, пад Маркет Стрыт праходзіць лінія мэтро Маркет-Франкфард. Якая на беразе ракі Дэлавэр выходзіць на эстакаду, паварочвае на поўнач, і ідзе да мяжы гораду па эстакадзе над Франкфард-стрыт. Заходні канцавы прыпынак гэтай лініі знаходзіцца ў некалькіх кілямэтрах ад цэнтру гораду. На мапе пазначаныя блакітным колерам.
• З Поўначы на Поўдзень, Філадэлфія расьсякаецца лініяй «Броад Стрыт», якая ў большай частцы падземная, і ідзе пад аднайменнай вуліцай Броад Стрыт. Да Поўначы — наземная. Мае атожылак (апэндыкс) на ўсход у раёне цэнтру. Абедзьве лініі перасякаюцца на станцыі Сіці-Хол. На мапе пазначаная аранжавым колерам.
• Некалькі трамвайных маршрутаў. Іх агульнай канцавой зьяўляецца перасадкавы вузел Сіці-Хол.
  • Таксама на заходняй ускраіне гораду маецца яшчэ некалькі наземных хуткасных трамваяў. На паўночнай ускраіне адноўлены маршрут 15.

• Прыгарады Філадэлфіі абслугоўваюцца 8-ю маршрутамі электрацягнікоў, названымі Regional Rail. Адзін зь іх ідзе ў штат Нью-Джэрзі, горад Трэнтан. Адтуль аналягічным электрацягніком можна дабрацца да Нью-Ёрку.

А таксама Філадэлфія абслугоўваецца мноствам аўтобусных маршрутаў. Нумарацыя маршрутаў — скразная.

Усе гэтыя маршруты належаць транспартнай кампаніі SEPTA (Транспартнае кіраваньне паўднёвага ўсходу Пэнсыльваніі (па-ангельску: Southeastern Pennsylvania Transit Authority))

Вонкавыя спасылкі

Філадэлфія — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Афіцыйная бачына Філадэлфіі