Марсэль Пруст
Valentin Louis Georges Eugène Marcel Proust
Марсэль Пруст у 1900 годзе
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	10 ліпеня 1871(1871-07-10)[1][2][3][…] XVI акруга Парыжу[d], Парыж, Францыя[4]
Памёр	18 лістапада 1922(1922-11-18)[5][4][2][…] (51 год) XVI акруга Парыжу[d], Парыж, Францыя[4]
Пахаваны	Пэр-Ляшэз Marcel Proust's tomb[d]
Бацькі	Adrien Proust[d] Jeanne-Clémence Proust[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	пісьменьнік, паэт, крытык
Гады творчасьці	1896—1922
Жанр	мадэрнізм
Мова	француская мова[6][7]
Дэбют	«Уцехі і дні»
Узнагароды	Ганкураўская прэмія[d] (1919)
Подпіс
Марсэль Пруст у Вікісховішчы

Марсэ́ль Пруст (па-француску: Valentin Louis Georges Eugène Marcel Proust; 10 ліпеня 1871 — 18 лістапада 1922) — францускі пісьменьнік, літаратурны крытык і эсэіст, адзін з самых значных пісьменьнікаў ХХ стагодзьдзя^[8], аўтар манумэнтальнай аповесьці «У пошуках страчанага часу», якая выдавалася часткамі з 1913 па 1927 гады.

Бацькі Пруста былі заможнымі мяшчанамі. Сам Марсэль нарадзіўся ў Парыжы, у доме сваёй маці, праз два месяцы пасьля таго, як скончылася Франка-пруская вайна. У час ягонага нараджэньня, у Францыі адбываліся значныя падзеі, як то крывавае здушэньне Парыскай Камуны і ўзьнікненьне Трэцяй Рэспублікі. Усё гэта знайшло сваё адлюстраваньне ў «Пошуках страчанага часу», перад усім заняпад арыстакратыі і узрост значэньня сярэдняй клясы, які адбыўся ў Францыі ў часы існаваньня Трэцяй Рэспублікі.

Ягоны бацька Адрыян Пруст быў вядомым доктарам і эпідэміёлягам, які займаўся, апроч іншага, дасьледаваньнямі халеры ў Эўропе і Азіі. Ён быў аўтарам 20 кніжак у галіне мэдыцыны і гігіены, а таксама шматлікіх артыкулаў. Ягоная маці Жанна Клеманс Вэйль паходзіла з заможнай габрэйскай сям’і з Эльзасу^[9]. Яна была вельмі начытанай асобай. Ейныя лісты сьведчаць, таксама, аб пачуцьці гумару. У дадатак, жанчына добра ведала ангельскую мову, якой яна навучыла і Марсэля^[10]. Хлопчык гадаваўся каталіком, паводле традыцыі сям’і бацькі, але Пруст пазьней лічыў сябе атэістам з прымешкам містыкіу^[11][12].

У веку дзесяці гадоў у Марсэля ўпершыню адбыўся прыступ астмы і з гэтага часу, ягонае здароўе было значна аслабленае. Пруст свае доўгі канікулы праводзіў у вёсцы Ілье. Гэтая вёска, у спалучэньні з успамінамі пра дом ягонага стрыечнага дзядзькі ў Атэй, стала ўзорам для выдуманага гораду Камбрэ, дзе адбываюцца некаторыя з самых важных сцэнаў раману «У пошуках страчанага часу». Грамада Ілье быў перайменаваны ў Ілье-Камбрэ ў 1971 годзе, ушаноўваючы такім чынам стагодзьдзе з дня нараджэньня знакамітага літаратара.

У 1882 годзе ён паступіў у ліцэй Кандрасэ, экзамэны на званьне бакаляўра ён здаў у ліпені 1889 году і быў асабліва адзначаны за сачыненьне на францускай мове. Аднак ягоную адукацыю перарвала хвароба. Тым ня менш, у ліцэі Пруст пазнаёміўся з Жакам Бізэ, які быў сынам кампазытара Жоржа Бізэ, і Люсьенам Дадэ, сынам пісьменьніка Марыса Дэні, а таксама з паэтам Фэрнанам Грэтам. Дзякуючы сваім сябрам зь ліцэю ён здолеў атрымаць доступ да некаторых салёнаў буржуазіі, што дало яму багаты матэрыял дзеля твору «У пошуках страчанага часу»^[13]. Не зважаючы на стан здароўя, з 1889 па 1890 гады ён служыў у францускім войску, дзе ягоны часьць месьцілася ў казармах у Арлеане. Гэты досьвед быў скарыстаны ў напісаньні свайго знакамітага раману.

У маладосьці Пруст быў ўдзельнікам «Dilettante Society». Перашкодай у рэалізацыі ягонага пісьменьніцкага таленту была адсутнасьць сыстэмнасьці ў працы. Ягоная рэпутацыя як сноба і эстэта перашкаджала яму знайсьці выдаўца для першага тома ягонай аповесьці «У краіне Свана», якая была апублікаваная ў 1923 годзе. У гэты час ён наведваў салёны мадам Страўс, якая была ўдавой Жоржа Бізэ і маці ягонага сябра Жака Бізэ, а таксама салёны Мадлен Лемэр і мадам Леантыны Ліпман. Некаторы час Пруст вучыўся на юрыдычным факультэце Сарбоны, але курс ён ня скончыў.

Пруст быў вельмі прывязаны да маці, якая хацела каб ён нарэшце знайшоў сталую працу. У 1894 годзе была надрукаваная першая кніга вершаў Пруста. У 1896 годзе быў выдадзены зборнік навэльляў «Уцехі і дні». Каб супакоіць бацьку, які патрабаваў, каб сын знайшоў які-небудзь занятак, Пруст пачаў працаваць у бібліятэцы Мазарыні улетку 1896 году. Хутка ён атрымаў мэдычнае вызваленьне, якое пацьвярджалася ў наступныя гады, пакуль ён ня звольніўся. Больш анідзе Марсэль не працаваў і жыў разам з бацькамі аж да іх сьмерці[6]. У 1900—1905 гадах у ягоным жыцьці і ў жыцьці ягонай сям’і адбыліся значныя зьмены. У 1903 годзе брат Пруста Рабэр ажаніўся і пакінуў бацькоўскі дом. Іхны бацька памёр у верасьні гэтага ж году. Але самай значнай стратай у жыцьці Пруста была сьмерці любімай маці ў верасьні 1905 году. Пруст атрымлаў багацьця ў спадчыну, але значна пагоршылася ягонае здароўе. У 1904—1906 гадах Пруст выдаў пераклады кнігаў ангельскага мастацкага крытыка Джона Роскіна «Біблія Ам’ена» і «Сэзам і ліліі».

Астатнія тры гады жыцьця Пруст правёў у сваёй спальні, спаў днём, а ноччу працаваў над сваёй аповесьцю. У 1907 годзе пачалася праца над асноўным творам — «У пошуках страчанага часу» і да 1911 году першая вэрсія аповесьці была скончаная. Памёр у 1922 годзе і быў пахаваны на могілках Пэр-Ляшэз у Парыжы.

Творчы дэбют Пруста адбыўся ў 25 гадоў. У 1896 годзе быў апублікаваны зборнік ягоных апавяданьняў і вершаў «Задавальненьні і шкадаваньні». Затым, на працягу некалькіх гадоў, Марсэль перакладаў на францускую мову працы Джона Роскіна. У 1907 годзе ў газэце «Фігаро» быў апублікаваны артыкул Пруста, у якім ён спрабаваў прааналізаваць паняткі, якія сталі асноўнымі ў ягонай творчасьці — памяць і пачуцьцё віны. У 1909 годзе Пруст напісаў эсэ «Супраць Сэнт-Бэва», якое пасьля вырасла ў шматтомны раман, які знаходзіўся ў працэсе напісаньня да канца жыцьця Пруста.

У гісторыі францускай літаратуры Пруст вядомы як родапачынальнік псыхалягічнага раману. У 1896 годзе быў выдадзены зборнік навэлаў «Уцехі і дні», у якім знайшлі адлюстраваньне назіраньні Марсэля за вялікасьвецкімі снобамі. У 1895—1904 гадох Пруст працаваў над раманам «Жан Сантэй», які быў апублікаваны толькі ў 1952 годзе, праз трыццаць гадоў пасьля ягонай сьмерці.

• Уцехі і дні (1896, франц. Les Plaisirs et les Jours)
• Жан Сантэй (1896—1899, франц. Jean Santeuil)
• Супраць Сэнт-Бёва (1908—1909, франц. Contre Sainte-Beuve)
• У пошуках страчанага часу (1908—1922, франц. À la recherche du temps perdu)

• Гранкі першага выданьня рамана «Па кірунку да Свана» з праўкай аўтара на аўкцыёне Крысьці былі прададзеныя ў ліпені 2000 году за 663 750 фунтаў стэрлінгаў (1 008 900 даляраў), што зьяўляецца рэкорднай сумай для рукапісу францускай літаратуры^[14].
• У 1999 годзе ў дзьвюх найбуйнейшых сетках кніжных крамаў Францыі правялі сярод сваіх пакупнікоў апытаньне з мэтай выявіць 50 найлепшых твораў XX стагодзьдзя. Пад нумарам 2 у гэтым сьпісе фігураваў раман «У пошуках страчанага часу» (на першым жа месцы разьмясьціўся раман «Староньні» Альбэра Камю)^[15].
• У гонар Пруста названы кратэр на Мэркурыі.
• Існуе гэтак званы «апытальнік Марсэля Пруста». У другой палове XX стагодзьдзя на тэлебачаньні многіх краінаў сьвету тэлевядучыя, якія запрашалі ў свае перадачы вядомых людзей, у канцы сустрэч задавалі ім пытаньні з гэтага апытальніка. У Расеі Уладзімер Позьнер працягвае гэтую традыцыю ў перадачы «Позьнер».